- Η Αξιοποίηση και η Διαχείριση στο Φυσικό Κόσμο, τη Φύση (διαπιστώσεις, ερμηνείες, …..και η εξέλιξη για τη βιώσιμη ανάπτυξη)

Στο φυσικό κόσμο και ειδικότερα στα όντα του, παρατηρούνται, με ανθρώπινους όρους, και βέλτιστη χρήση των πόρων του περιβάλλοντος και της ενέργειας, και συνθήκες αειφόρας ή βιώσιμης διαχείρισης, και αρμονία, ομορφιά, καλαισθησία, και αξιοποίηση και άριστη εκμετάλλευση του διαθέσιμου χώρου και πόρου, αλλά και καλύτερη αντιμετώπιση δυσμενών συνθηκών. Μεταξύ άλλων, είναι γνωστό ότι τα φύλλα, τα πέταλα των ανθέων και οι σπόροι των φυτών, ακολουθούν ένα συγκεκριμένο μοτίβο, μια ορισμένη πάντοτε διάταξη και οργάνωση, γιατί καθώς αναπτύσσονται φαίνεται ότι  αξιοποιούν και εκμεταλλεύονται, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το διαθέσιμο χώρο, επωφελούνται στο μέγιστο βαθμό το φως του ήλιου, χωρίς να κρύβει το ένα το άλλο, ενώ εκτός από το χρώμα και τις εκπεμπόμενες οσμές, η διάταξη των πετάλων στα άνθη, φαίνεται ότι προσελκύει καλύτερα τα έντομα για την επιτυχέστερη επικονίαση- γονιμοποίηση. Εξάλλου, και η καλαισθησία, η αρμονία και η ομορφιά (που κατεξοχήν εκφράζεται με τη συμμετρία) στις δομές, στις μορφές και στα κατασκευάσματά τους, είναι διάσπαρτη στο φυσικό κόσμο. Από τα άνθη και τους καρπούς των φυτών, τα όστρακα της θάλασσας και τα σαλιγκάρια της στεριάς, μέχρι και τους κυκλώνες και παραπέρα ακόμη και στους γαλαξίες, συναντάμε τη συμμετρία, παρόλο που τα όντα, τα φαινόμενα, οι διεργασίες και τα συστατικά του σύμπαντος, δεν έχουν καμία κοινή ιδιότητα μεταξύ τους, και διέπονται από εντελώς διαφορετικούς φυσικούς νόμους.

Επίσης, στον έμβιο κόσμο συναντώνται εντυπωσιακές διατάξεις, μορφές, όψεις, κατασκευές (μέσω μαθηματικών εφαρμογών), που σηματοδοτούν μεταξύ των άλλων καλύτερη διάταξη και δομή, βέλτιστη εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας, ενώ η αρμονία της οργάνωσης και ανάπτυξής τους, φαίνεται να προέρχεται μέσα από τη φυσική επιλογή. Με αυτό τον τρόπο, ακολουθώντας ένα απλό σύστημα κανόνων, που καθορίζονται τα μέγιστα από την εξέλιξη, μεγιστοποιούνται οι πιθανότητες επιβίωσης πολλών ζώων, με προεξάρχοντα τα έντομα. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι και τα τεχνικά και τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου είχαν και έχουν τις ρίζες τους στη Φύση, στα φαινόμενα και στις διεργασίες της, στην πανίδα και τη χλωρίδα της......για περισσότερα
Παρακάτω θα παραθέσουμε μερικά εντυπωσιακά παραδείγματα, άξια προσοχής για τη βιώσιμη διαχείριση και ανάπτυξη, για τη βιο-μίμηση υλικών και κατασκευών, για τη βέλτιστη χρήση των φυσικών πόρων, της ενέργειας και του διαθέσιμου χώρου, για την αντιμετώπιση δυσμενών συνθηκών και εχθρών και άλλα, που βασίζονται πρωτίστως στην εξελικτική προσαρμογή ζώων και φυτών.

-Μερικά είδη πτηνών στις τροπικές περιοχές, αντί να φτιάχνουν το καθένα την δική του ξεχωριστή φωλιά, συγκεντρώνονται σε ομάδες πάνω από 300 ζευγάρια και κατασκευάζουν μεγα-φωλιές με πάνω από 12 μέτρα πλάτος και 1,5 μέτρα ύψος, οι οποίες διαθέτουν ξεχωριστό διαμέρισμα για κάθε ζευγάρι. Και αυτό συμβαίνει για καλύτερη αντιμετώπιση δυσμενών συνθηκών και εχθρών, βέλτιστη χρήση διαθέσιμων πόρων, εξελιγμένη κοινωνικότητα, εξελικτική προσαρμογή;

-Η μεγαλύτερη αποικία μυρμηγκιών που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα εκτείνεται σε πάνω από 500 τετραγωνικά πόδια, διεισδύει 25 πόδια βαθιά στο έδαφος και απαιτήθηκε η απομάκρυνση 40 τόνων χώματος για την κατασκευή της. Τι εξυπηρετούν αυτές οι μεγάλες κατασκευές;

-Οι αράχνες είναι συνήθως μοναχικά όντα και κάθε μια φτιάχνει τον δικό της ιστό διεκδικώντας την δική της λεία. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρούνται ότι πολλές αράχνες από  διαφορετικά είδη μπορούν και κατασκευάζουν ιστούς που εκτείνονται σε πάνω από 180 μέτρα σε μήκος. Πρόκειται για εξαιρετικά ασυνήθιστη συμπεριφορά, αλλά οι επιστήμονες πιθανολογούν ότι εξαιτίας της πληθώρας εντόμων που προήλθε από τις εκτεταμένες βροχοπτώσεις σε κάποια περιοχή, οι αράχνες προτίμησαν την συνεργασία από την διαμάχη, σε μια εντυπωσιακή πρακτική και υπόδειγμα εξελικτικής προσαρμογής.

-Ορισμένα είδη τερμιτών που ζουν σε πολύ θερμά κλίματα, μπορούν και φτιάχνουν τις φωλιές τους βαθιά στο χώμα εκμεταλλευόμενοι το έδαφος ως απαγωγέα θερμότητας με έναν εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο ρύθμισης της θερμοκρασίας. Άλλα είδη τερμιτών, διατηρούν την υγρασία εναποθέτοντας έναν πολτό από μασημένο ξύλο και γρασίδι στη βάση της φωλιάς τους. Αυτός ο πολτός λειτουργεί ως γιγαντιαίο σφουγγάρι που μπορεί να απελευθερώσει ή να απορροφήσει νερό (χωρητικότητα ως και 80 λίτρα ) για να εξισορροπήσει τις διακυμάνσεις υγρασίας μέσα στη φωλιά.

-Επίσης, οι τερμίτες εξασφαλίζουν ένα εξαιρετικά επιτυχημένο κατασκευαστικό αποτέλεσμα (φωλιές) χρησιμοποιώντας  χημικές εκκρίσεις που λέγονται φερομόνες (ορμόνες). Καθώς οι τερμίτες οικοδόμοι της φωλιάς μασούν βόλους χώματος για να τους μετατρέψουν σε ένα πολτό σαν τσιμέντο, το σάλιο τους προσθέτει στο μείγμα ένα χημικό το οποίο μόλις για λίγα λεπτά μπορούν να μυρίσουν οι άλλοι τερμίτες οικοδόμοι, σε απόσταση περίπου ενός εκατοστού. Αυτό δημιουργεί μια θετική ανάδραση σε όλα τα μέλη της ομάδας που κατασκευάζει τη φωλιά. Και όσο πιο πολύ υψώνεται μια στήλη της φωλιάς, τόσο πιο έντονη γίνεται η εκπομπή της φερομόνης, κάνοντας τους εργάτες τερμίτες να προσθέτουν περισσότερο υλικό, ανεβάζοντας το ύψος της φωλιάς τους.

-Οι τερμίτες του αφρικανικού είδους Μacrotermes bellicosus έχουν αναπτύξει δύο πολύ διαφορετικές στρατηγικές για να βελτιστοποιήσουν τον εξαερισμό των φωλιών τους ανάλογα με τις τοπικές καιρικές συνθήκες. Στη ζεστή, ξηρή σαβάνα της ανατολικής και της δυτικής Αφρικής, οι φωλιές τους μοιάζουν με ‘’οξύληκτους καθεδρικούς’’ με πολλά βέλη. Σύμφωνα με τους επιστήμονες που μελέτησαν για χρόνια τις συμπεριφορές των τερμιτών, αυτή είναι μία από τις περιπτώσεις στις οποίες τα ρεύματα της κυκλοφορίας του αέρα κατά τη διάρκεια της ημέρας οδηγούνται από τις βαθμίδες θερμοκρασίας προς το κάτω μέρος της φωλιάς και μετά ανεβαίνουν στα τοιχώματα. Η κυκλοφορία αυτή σε γενικές γραμμές καταργείται κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν οι βαθμίδες θερμοκρασίας σταματούν ή αντιστρέφονται, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται η απώλεια ενέργειας και η φωλιά να διατηρείται σε μια σχεδόν σταθερή θερμοκρασία.  Ωστόσο, το ίδιο είδος τερμίτης, στα πιο δροσερά δάση της βόρειας Ακτής του Ελεφαντοστού, φτιάχνει απλούστερες θολωτές φωλιές στις οποίες ο ελαφρύτερος θερμός αέρας ανεβαίνει προς το επάνω μέρος της φωλιάς και διαφεύγει μέσα από μικρές τρύπες που υπάρχουν στους τοίχους της. Αυτός ο σχεδιασμός φαίνεται να δεσμεύει περισσότερη θερμότητα περιορίζοντας την προς τα έξω ροή του αέρα και εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι οι ‘’κήποι των μυκήτων’’ που παρέχουν την τροφή των τερμιτών διατηρούνται στη βέλτιστη θερμοκρασία. Σημειώνεται ότι από τη δεκαετία του 1960, όταν ο ελβετός εντομολόγος Martin Lüscher έκανε τις πρωτοποριακές μελέτες του για τις φωλιές που έχτιζαν οι τερμίτες του γένους Μacrotermes στις πεδιάδες της Νότιας Αφρικής, υποστήριξε για πρώτη φορά ότι τα φαινομενικά άτακτα και χαοτικά ‘’βουναλάκια’’, οι φωλιές των τερμιτών, αποτελούσαν στην πραγματικότητα άψογα μηχανικά σχεδιασμένες οικολογικές κατασκευές. Συγκεκριμένα είχε υποστηρίξει ότι υπήρχε μια στενή σχέση ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζονται οι φωλιές και στην τροφή που τρώνε οι τερμίτες. Οι τερμίτες αυτοί δεν μπορούν να τραφούν απευθείας με κυτταρίνη, ένα βασικό συστατικό των φυτών που και οι άνθρωποι δεν μπορούν να αφομοιώσουν. Αυτό το πρόβλημα το αντιπαρέρχονται ‘’δημιουργώντας κήπους’’ από μύκητες οι οποίοι μετατρέπουν την κυτταρίνη των φυτών σε αφομοιώσιμα για τους τερμίτες θρεπτικά συστατικά. Αυτοί οι ‘’κήποι μυκήτων’’ πρέπει να εξαερίζονται καλά, ενώ η θερμοκρασία και η υγρασία τους πρέπει να είναι στενά ελεγχόμενες- όχι μικρό κατόρθωμα για τα τροπικά κλίματα στα οποία ζουν οι τερμίτες. Στην περιγραφή του Lüscher,  η θερμότητα που παράγεται από τον μεταβολισμό των μυκήτων και τα σώματα των τερμιτών κάνει τον πνιγηρό, φορτωμένο με διοξείδιο του άνθρακα αέρα να ανεβαίνει μέσα από μια κεντρική καμινάδα της φωλιάς. Από εκεί διοχετεύεται προς τα έξω μέσα από τους πορώδεις τοίχους της φωλιάς, ενώ ο φρέσκος αέρας απορροφάται προς τα μέσα από τη βάση.

-Ένα άλλο είδος τερμιτών, ο τερμίτης Αmitermes meridionalis που ζει στην Αυστραλία, έχει αναπτύξει μια καινοτόμο μέθοδο για να αντλήσει όσο το δυνατόν περισσότερο όφελος από τον ήλιο. Αυτός, ‘’γνωρίζει’’  το μαγνητικό πεδίο της Γης και φτιάχνει επιμήκεις φωλιές με κατεύθυνση από το βορρά προς τον νότο. Ειδικότερα, οι πλατιές ανατολικές και δυτικές προσόψεις της φωλιάς του απορροφούν τις πιο αδύναμες αχτίδες του πρωινού και απογευματινού ήλιου, ενώ μια σχετικά στενή επιφάνεια της φωλιάς εκτίθεται στην καυτή ηλιακή ακτινοβολία του μεσημεριού,  διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο τη θερμοκρασία μέσα στη φωλιά σχετικά σταθερή. Συμπερασματικά με τους τερμίτες που ζουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και συνθήκες βλέπουμε φανερά την εξελικτική προσαρμογή τους, για την καλύτερη διαβίωση και διαιώνισή τους.

-Ένα από τα πιο εντυπωσιακά και θαυμάσια της Φύσης και των έμβιων όντων της αποτελούν τα κατασκευάσματα από τις μέλισσες και τις σφήκες. Οι μέλισσες έχουν ‘’εφεύρει’’ τον καλύτερο τρόπο για να κάνουν οικονομία πρώτης ύλης, δηλαδή κεριού, αλλά και χώρου μέσα στην κυψέλη, κατασκευάζοντας τα κελιά στην κηρύθρα τους. Αν οι μέλισσες έφτιαχναν μεμονωμένα κελιά, το ιδανικότερο σχήμα θα ήταν ο κύλινδρος, γιατί με την ίδια ποσότητα κεριού θα εξοικονομούσαν περισσότερο χώρο. Όμως, κάθε κυψέλη αποτελείται από πολυάριθμα κελιά, τα οποία βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο. Αν τα κελιά ήταν κυκλικά στο σημείο όπου οι κύλινδροι δε θα εφάπτονταν, θα έμενε ανεκμετάλλευτος χώρος. Εξάλλου, από όλα τα γεωμετρικά σχήματα που έχουν ίση περίμετρο, το μικρότερο όγκο κατά σειρά καταλαμβάνει ο κύκλος, ενώ ακολουθούν τα πολύγωνα με το μικρότερο αριθμό πλευρών. Το εξάγωνο είναι η ‘’χρυσή τομή’’ για τις μέλισσες, καθώς τα εξάγωνα κελιά έχουν μικρότερη περίμετρο και άρα για την κατασκευή της απαιτείται μικρότερη ποσότητα πρώτης ύλης (κερί), αφού οι πλευρές κάθε κελιού είναι κοινές και για το γειτονικό τους. Επιπλέον, το εξάγωνο καταλαμβάνει το μικρότερο δυνατό όγκο σε σχέση με άλλα πολύγωνα με περισσότερες γωνίες, γιατί έχει άριστη αναλογία μεταξύ περιμέτρου και επιφανείας, ενώ διαθέτει και την πιο καλή προσομοίωση του κύκλου λόγω του ότι οι γωνίες του είναι αμβλείες σε σχέση με σχήματα με μικρότερο αριθμό πλευρών της είναι το τετράγωνο ή το τρίγωνο. Ένα άλλο πολύ σημαντικό πλεονέκτημα είναι ότι το εξάγωνο εξυπηρετεί την σταθερότητα της κηρήθρας, καθώς ο κοινός πυθμένας των κελιών σταθεροποιείται ιδανικά της τρεις πλευρές του εξαγώνου που βρίσκονται από την άλλη πλευρά της κηρήθρας. Η κάθε κηρήθρα έχει δύο επιφάνειες, που αποτελούνται από εξαγωνικά στενόμακρα κελιά. Ο μεσότοιχος της κηρήθρας αποτελεί κοινή βάση για τέσσερα κελιά, ενώ η βάση του κάθε κελιού είναι βαθουλωτή πυραμοειδής, επιδέξια τοποθετημένη η μία μέσα στην άλλη. Εξάλλου, τα κελιά μιας κηρύθρας έχουν μια ελαφριά κλήση τα πάνω, έτσι ώστε τα λεπτόρρευστα υγρά (νέκταρ, τροφή γόνου, μέλι) που οι μέλισσες τοποθετούν σ’ αυτά να μη ρέουν προς τα έξω. Σημειώνεται ότι τα κελιά που προορίζονται να την εκτροφή των εργατριών μελισσών, έχουν μικρότερη διάμετρο από αυτά που προορίζονται για την εκτροφή των κηφήνων. Σε επιφάνεια κηρήθρας μιας τετραγωνικής παλάμης (10cm² ) αναλογούν 875 κελιά εργατριών μελισσών, ενώ αντίστοιχα μόνο 520 κελιά κηφήνων. Επίσης, υπάρχει διάκριση ανάμεσα στα κελιά που προορίζονται για την εκτροφή του γόνου γενικά και σ’ αυτά στα οποία θα αποθηκευτεί το μέλι, όσον αφορά στα κέρινα καλύμματά της. Έτσι, τα κελιά του γόνου αφήνουν την προνύμφη να αναπνεύσει και έτσι σ’ αυτά τα καλύμματα φαίνονται φουσκωμένα και αφράτα, ενώ αντίθετα τα καλύμματα των κελιών του μελιού έχουν αντίθετη κλίση (βαθουλωμένα), καθώς κλείνουν αεροστεγώς το κελί. Δηλαδή, η μέλισσα για την κατασκευή των κελιών της κερήθρας επιλέγει το κανονικό εξάγωνο στέρεο-σχήμα και όχι το ισόπλευρο τρίγωνο ή το τετράγωνο. Και γιατί συμβαίνει αυτό; Αφενός καλύπτει ακριβώς το προσφερόμενο επίπεδο για να κατασκευάσει την κηρύθρα της χωρίς κενά, αλλά είναι και το μοναδικό σχήμα με την μικρότερη περίμετρο. Δηλαδή, η μέλισσα δαπανά λιγότερο κερί για την κατασκευή των κελιών της. Επιπλέον, με το εξάγωνο γίνεται καλύτερη διανομή-μοιρασιά για την αποθήκευση μέγιστου όγκου μελιού. Αποδεικνύεται με ανώτερα μαθηματικά (λογισμός μεταβολών) ότι, αν θέλουμε να διαμερίσουμε - να χωρίσουμε σε μικρότερα τμήματα - ένα δοχείο, ώστε να περιέχεται όσο το δυνατό μέγιστος όγκος στα κελιά της διαμέρισης, αυτό επιτυγχάνετε με την επιλογή κανονικών εξαγώνων. Και για συμπέρασμα, το εξαγωνικό σχήμα κελιών της κηρήθρας αξιοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το διαθέσιμο χώρο, από την άποψη της οικονομίας υλικού, της χωρητικότητας και της σταθερότητας.

-Τα κουκουνάρια τα συναντάμε στα κωνοφόρα δένδρα. Κάθε κώνος κουκουναριού αποτελείται από ψευδή φύλλα (τα λεγόμενα βράκτια φύλλα) τα οποία είναι τακτοποιημένα σε διάταξη ελίκων-σπειρών. Όσο ωριμάζει και ξηραίνεται το κουκουνάρι, αναγνωρίζονται δεξιόστροφες και αριστερόστροφες σπείρες. Υπάρχουν κουκουνάρια (μικρού μεγέθους) που έχουν πάνω από τρεις σπείρες προς μία κατεύθυνση και πέντε προς την άλλη, ενώ στα μεσαίου μεγέθους κουκουνάρια, πέντε είναι οι σπείρες προς μία κατεύθυνση και οκτώ στην άλλη. Ο αριθμός των σπειρών σε κάθε κατεύθυνση είναι δύο συνεχόμενοι αριθμοί της ακολουθίας Fibonacci (στα μαθηματικά, οι ‘’Αριθμοί Fibonacci‘’ είναι οι αριθμοί της παρακάτω ακέραιης ακολουθίας: 0,1,1,1,3,5,8,13,21,34,….. και εξ ορισμού, οι πρώτοι δύο αριθμοί είναι το 0 και το 1, και κάθε επόμενος αριθμός είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενων). Ωστόσο, η γεωμετρία του κουκουναριού, με τη διπλή σπείρα, μας δίνει τη ‘’Χρυσή Αναλογία φ’’ (ο αριθμός φ=1/2(1+ √5 ) = 1,618033989..., λέγεται και αριθμός της χρυσής τομής, αφού παριστάνει το χωρισμό ευθυγράμμου τμήματος σε μέσο και άκρο λόγο). Και εδώ η Φύση βρήκε τρόπου για την καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών πόρων που έχουν σχέση με το κουκουνάρι. Αλλά, και για την ιδανικότερη αξιοποίηση του χώρου, όπου αναπτύσσονται τα σπέρματα με ασφάλεια, ενώ οι δεξιόστροφες και αριστερόστροφες σπείρες του κουκουναριού εξασφαλίζουν ακόμη καλύτερη και ομοιόμορφη εκσφενδόνιση των σπερμάτων από τα ώριμα κουκουνάρια προς το γειτονικό έδαφος. Οι σπόροι του κουκουναριού περιέχονται μέσα σε κώνους -κουκουνάρια που είναι ωοειδείς έως σφαιρικοί (στην ήμερη κουκουναριά οι κώνοι είναι μεγάλοι με μήκος 8-15 εκατ. και χρειάζονται 36 μήνες για να ωριμάσουν, αλλά και οι σπόροι είναι μεγάλοι, μήκους 2 εκατ. περίπου, ανοιχτοκάστανοι με μια μαύρη επίστρωση που δημιουργεί την ολισθηρότητα και τον εκσφενδονισμό,  όταν ανοίγει το κουκουνάρι. Τα 3ετή ώριμα κουκουνάρια ανοίγουν την άνοιξη του τρίτου έτους, αμέσως μόλις αρχίζει να ανεβαίνει η θερμοκρασία και απελευθερώνουν τους σπόρους).

Συμπερασματικά, τα φυτά και τα ζώα, ασφαλώς δεν γνωρίζουν για την ‘’Ακολουθία Fibonacci’’ και τη ‘’Χρυσή Αναλογία’’. Απλά, αναπτύσσονται με τον πιο αποτελεσματικό και πρόσφορο τρόπο, ενώ η βελτιστοποίηση της χρήσης των φυσικών πόρων από ζώα και φυτά, είναι η ιδανική. Εξάλλου, η ‘’Χρυσή Τομή’’, είναι ο αριθμός που συνδέει τα μαθηματικά με τη βελτιστοποίηση της χρήσης των φυσικών πόρων και της ενέργειας, αλλά και την αισθητική με ανθρώπινους όρους.

-Σε πολλά άνθη, ο αριθμός των πετάλων τους τις περισσότερες φορές είναι ένας αριθμός Fibonacci. Για παράδειγμα, οι περισσότερες μαργαρίτες έχουν 34, 55 ή 89 πέταλα που είναι αριθμοί Fibonacci. Το άγριο τριαντάφυλλο, η νεραγκούλα, ο καπουτσίνος και άλλα εμφανίζονται συνήθως με 5 πέταλα, ενώ το αστράκι και η πικραλίδα με 21. Το χρυσάνθεμο έχει συνήθως  34 πέταλα όπως και ο ηλίανθος. Επίσης, είναι γνωστό ότι τα φύλλα βλαστάνουν πάνω στους βλαστούς με τέτοιο τρόπο που το ένα να μην καλύπτει το άλλο, ώστε να μπορούν να παίρνουν το φως του ήλιου για τη φωτοσύνθεσή τους. Όμως, ποια είναι η καλύτερη διευθέτηση για να μπορεί κάθε φύλλο να παίρνει το μέγιστο δυνατό φως; Στον ηλίανθο για παράδειγμα έχει παρατηρηθεί συχνά ότι η γωνία μεταξύ δύο διαδοχικών φύλλων είναι 137 º, 30΄, 28΄΄. Αυτό ισοδυναμεί, αν τη μετρήσεις δεξιόστροφα με γωνιά 360º/φ² ή αν μετρηθεί αριστερόστροφα με γωνία 360 º /φ. Και πόσα φύλλα πρέπει να μετρήσουμε για να βρούμε ένα φύλλο ακριβώς πάνω από το προηγούμενο στον ηλίανθο; εδώ έχουμε κατά προσέγγιση τρεις στροφές και οκτώ φύλλα (οι αριθμοί 3 και 8 είναι αριθμοί Fibonacci), ή αν μετρήσουμε 13 φύλλα βλέπουμε ότι οι στροφές είναι περίπου πέντε πλήρεις στροφές (με ακρίβεια 4,96) (πάλι οι αριθμοί 13 και 5 ανήκουν στην ακολουθία Fibonacci) ή αν πάμε στα 21 φύλλα έχουμε 8,02 στροφές των 360º (εδώ οι  αριθμοί Fibonacci είναι το 8 και το 21). Εξάλλου, η ταξιανθία, σε αυτό που λέμε άνθος του ηλίανθου, παρουσιάζει δεξιόστροφες και αριστερόστροφες σπείρες μικροσκοπικών ανθέων. Οι αριθμοί των σπειρών είναι διαδοχικοί αριθμοί Fibonacci. Συνήθως, βρίσκουμε 13  αριστερόστροφες σπείρες και 21 δεξιόστροφες ή 21  αριστερόστροφες και 34  δεξιόστροφες (αριθμοί  Fibonacci). Είναι αξιοσημείωτο ότι, αν πάρουμε μια τυχαία μεμονωμένη σπείρα και μετρήσουμε τους κόκκους της (μικροσκοπικά άνθη ή σπέρματα) και πάλι βρίσκουμε κάποιο αριθμό  Fibonacci. Επίσης, το ίδιο παρατηρούμε και στους κόμπους πάνω στην εξωτερική επιφάνεια του ανανά, ή στο κουνουπίδι και σε άλλα φυτά.

- Στις αναλογίες ενός ιδανικού ανθρώπινου σώματος, παρουσιάζεται η ‘’Χρυσή Τομή’’. Για παράδειγμα,  με σημείο διαχωρισμού τον ομφαλό, το σώμα μας έχει δύο άνισα τμήματα. Με έκπληξη βλέπουμε ότι ο λόγος των δύο μερών είναι ο αριθμός Fibonacci, φ= ½ ( 1 + √5 ) = 1,618033989.... Ακόμη, ο λόγος του ύψους του συνολικού ανθρώπινου σώματος προς το ύψος του μεγαλύτερου από τα δύο τμήματα του προηγούμενου παραδείγματος είναι πάλι αριθμός Fibonacci. Και ακόμη, ο λόγος του ύψους του τμήματος του σώματος που ορίζεται από τις οριζόντιες γραμμές που περνούν αντίστοιχα από τον ομφαλό και τις θηλές του στήθους, προς το ύψος του τμήματος που προσδιορίζεται από την οριζόντιες γραμμές που ορίζουν οι θηλές και η  βάση του λαιμού είναι πάλι αριθμός φ. Και ακόμη, κάθε δάκτυλο του χεριού του ανθρωπίνου σώματος έχει τρεις φάλαγγες, με την πρώτη φάλαγγα να είναι μεγαλύτερη από τη δεύτερη και τη δεύτερη μεγαλύτερη από την τρίτη. Αν προσθέσουμε το μήκος της δεύτερης και της τρίτης φάλαγγας και διαιρέσουμε το άθροισμα  με το μήκος της πρώτης προκύπτει και πάλι ο αριθμός της χρυσής τομής. Το ίδιο συμβαίνει και με το λόγος του τμήματος που ορίζεται από τις οριζόντιες γραμμές που περνούν αντίστοιχα από το ψηλότερο σημείο της κεφαλής και τις θηλές του στήθους, προς το ύψος του τμήματος που ορίζουν οι οριζόντιες γραμμές που περνούν από τις θηλές και τον ομφαλό είναι πάλι αριθμός φ. Και υπάρχουν περισσότερες περιπτώσεις με τον αριθμό φ και το ιδανικό ανθρώπινο σώμα.

-Η γνώση του αριθμού ‘’φ’’ και του ‘’Χρυσού Ορθογωνίου’’ σχήματος,  ανάγεται στους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι βάσισαν πάνω τους το πιο γνωστό έργο τέχνης. Ο Παρθενώνας είναι γεμάτος από χρυσά ορθογώνια. Οι μαθητές του μαθηματικού και φιλοσόφου Πυθαγόρα έφταναν στο σημείο να θεωρούν τη χρυσή αναλογία, θεόπνευστη. Αργότερα ο Leonardo Da Vinci ζωγράφισε το πρόσωπο της Mona Lisa, ώστε αυτό να χωράει τέλεια σε ένα χρυσό ορθογώνιο και δόμησε τον υπόλοιπο πίνακα γύρω από το πρόσωπο χωρίζοντάς τον επίσης σε χρυσά ορθογώνια. Ο Mozart διαίρεσε μεγάλο αριθμό από τις σονάτες του σε δύο μέρη, η χρονική αναλογία των οποίων αντιστοιχεί στη χρυσή τομή, τον αριθμό φ, αν και υπάρχει σημαντική διχογνωμία για το κατά πόσο αυτό έγινε σκόπιμα. Πιο πρόσφατα ο Ούγγρος συνθέτης Bela Bartok και ο Γάλλος αρχιτέκτονας Le Corbusier χρησιμοποίησαν σκόπιμα τη χρυσή αναλογία στα έργα τους. Όμως ακόμα και ο χριστιανικός σταυρός αποτελείται από δύο κάθετες μεταξύ τους γραμμές με την αναλογία ανάμεσα στην κατακόρυφη και την οριζόντια να μην είναι άλλη από τον αριθμό φ. Ακόμη και σήμερα η χρυσή αναλογία απαντάται σε πλήθος αντικείμενα φτιαγμένα από τον άνθρωπο. Αν θέλει κανείς να δει ένα χρυσό ορθογώνιο αρκεί να κοιτάξει μια πιστωτική κάρτα το σχήμα της οποίας είναι ακριβώς αυτό.

-Τα τζιτζίκια, και συγκεκριμένα τα είδη Magicicada septendecim και Magicicada tredecim, παρουσιάζουν ένα χαρακτηριστικό κύκλο ζωής που είναι πολυετής. Δηλαδή, τα δυο αυτά είδη εμφανίζονται με τη μορφή των τέλειων εντόμων, όπως τα γνωρίζουμε πάνω στα δένδρα, κάθε 17 και 13 χρόνια, αντίστοιχα. Ζευγαρώνουν, γεννούν τα αβγά τους και πεθαίνουν την ίδια περίοδο. Τα αβγά τους εκκολαπτόμενα δίνουν, με μορφή σκουληκιού, τις προνύμφες και νύμφες τους (στάδια μεταμόρφωσης), που όμως παραμένουν για αρκετά χρόνια κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Σημασία εδώ έχει ότι ο κύκλος εμφάνισής τους είναι πάντοτε ‘’Πρώτος Αριθμός’’ (φυσικός αριθμός που διαιρείται μόνο με τον εαυτό του και τη μονάδα, δηλαδή οι αριθμοί 2,3,5,7,11,13,17,….). Το γεγονός αυτό οδήγησε αρκετούς επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι η μαθηματική αυτή ακρίβεια προστατεύει τα τζιτζίκια από κάποιο φυσικό κίνδυνο με παρόμοια χαρακτηριστικά περιοδικής εμφάνισης. Μια άλλη εκδοχή διατυπώνει την άποψη ότι το τζιτζίκι επιχειρεί να αποφύγει κάποιο παράσιτο με παρόμοιο κύκλο ζωής. Αν, λόγου χάρη, το παράσιτο εμφανίζεται κάθε 4 χρόνια, το τζιτζίκι αποφεύγει έναν κύκλο που διαιρείται με το 4, αν εμφανίζεται κάθε 5 αποφεύγει έναν κύκλο που διαιρείτε με το 5,  κ.ο.κ.

-Εδώ και δεκάδες χρόνια βιολόγοι είχαν παρατηρήσει ότι οι αρσενικές πυγολαμπίδες στις όχθες ποταμών της Μαλαισίας και της Ταϊλάνδης κατάφερναν να συγχρονίσουν τις λάμψεις τους με εκπληκτική ακρίβεια. Για την εξήγηση του φαινομένου χρειάστηκε η παρέμβαση φυσικών και μαθηματικών. Έτσι, ο αμερικανός μαθηματικός Steven H. Strogatz (1959, πανεπιστήμιο Cornell, ΗΠΑ), υποστήριξε τις έρευνές του στη θεωρία της ‘’συζευγμένης ταλάντωσης’’ που χρησιμοποιείται για την μελέτη συστημάτων που αλληλεπιδρούν μέσω συντονισμού. Για την ιστορία αναφέρεται ότι οι μαθηματικοί του 17ου αιώνα παρατήρησαν πως εάν δυο ή περισσότερα εκκρεμή που βρίσκονται στο ίδιο δωμάτιο, ύστερα από μεγάλα χρονικά διαστήματα, αρχίζουν να συγχρονίζονται, λόγω των δονήσεων που μετέδιδαν το ένα προς το άλλο (θεωρία της συζευγμένης ταλάντωσης). Παρεμφερή φαινόμενα συντονισμού, τα οποία δεν έχουν πλήρως εξηγηθεί, παρατηρούνται αρκετές φορές  στους ήχους των τζιτζικιών, στους γρύλλους και σε άλλα ζώα που παράγουν ταυτόχρονα τους ίδιους ήχους. -Η φτέρη ανήκει στην κατηγορία των φυτών που εκδηλώνουν την ιδιότητα της αυτό-ομοιότητας με τον καλύτερο τρόπο. Μια φτέρη αποτελείται από φύλλα το καθένα από τα οποία αποτελείται από πολλά μικρότερα. Και αυτά ακόμα τα μικρά φύλλα αποτελούνται από ακόμα μικρότερα που διατηρούν την ίδια δομή με τη αρχική εικόνα της φτέρης. Η φτέρη δηλαδή, είναι ένα ‘’φυσικό φράκταλ’’ μια και διαθέτει την ιδιότητα της αυτό-ομοιότητας.  Εξάλλου, αν από ένα κουνουπίδι αποσπάσουμε ένα κομμάτι του, θα διαπιστώσουμε ότι αυτό μοιάζει με το αρχικό, αλλά είναι ένα μικρότερο αντίγραφο. Αν, από το πρώτο αποσπάσουμε ένα ακόμη κομμάτι, θα διαπιστώσουμε ότι είναι ακόμα μικρότερο, αλλά εξακολουθεί να μοιάζει με το αρχικό. Συνεχίζοντας αυτή τη διαδικασία, κάποια στιγμή, δεν θα ισχύει η ιδιότητα της αυτό-ομοιότητας. Δηλαδή και το κουνουπίδι είναι ένα ‘’φυσικό φρακταλ’’ μια και διαθέτει την ιδιότητα της αυτό-ομοιότητας. Επίσης, ας παρατηρήσουμε χάρτες που περιγράφουν ακτογραμμές σε διαφορετικές κλίμακες. Αυτό που μας αποκαλύπτεται είναι μια όμοια κατανομή κόλπων και ακρωτηρίων (εγκολπώσεις και προεξοχές). Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μια ακτογραμμή παρουσιάζει φράκταλ δομή με την έννοια ότι αν μεγεθύνεται εμφανίζονται νέοι κόλποι και ακρωτήρια και παρόλα αυτά εξακολουθεί να μοιάζει με ακτογραμμή. Τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα φυσικών οντοτήτων στα οποία εκδηλώνεται η αυτό-ομοιότητα (Self-similarity= είναι η ιδιότητα ενός σχήματος να είναι όμοιο με ένα ή περισσότερα τμήματά του. Έτσι στο κλαδί της φτέρης οποιοδήποτε φυλλαράκι της και αν μεγεθύνουμε θα πάρουμε ένα μεγαλύτερο φύλλο αλλά και το συνολικό κλαδί) είναι το κουνουπίδι, η φτέρη και οι ακτογραμμές.

- Μεταξύ άλλων έμβιων όντων, τα μυρμήγκια αναπτύσσουν μια τεχνική για να βρουν τη συντομότερη διαδρομή από τη φωλιά τους προς την πηγή της τροφής τους και αντίθετα. Τα μυρμήγκια ξεκινούν την αναζήτηση της τροφής γύρω από την πηγή με τυχαίο τρόπο και καθώς κινούνται αφήνουν μια ποσότητα ουσίας που ονομάζεται ‘’φερομόνη’’ και με αυτό τον τρόπο μαρκάρουν το μονοπάτι που έχουν διανύσει. Η ποσότητα της φερομόνης στο κάθε μονοπάτι εξαρτάται από την απόσταση, την ποιότητα και την ποσότητα της τροφής που βρέθηκε. Το επόμενο μυρμήγκι που θα φύγει από τη φωλιά του είναι πολύ πιθανό να ακολουθήσει τη φερομόνη που θα υπάρχει σε κάποιο μονοπάτι, αφήνοντας μια ποσότητα φερομόνης στο ίδιο μονοπάτι. Καθώς, η ποσότητα φερομόνης στο συγκεκριμένο μονοπάτι όλο και αυξάνεται, όλο και περισσότερα μυρμήγκια ακολουθούν αυτό το μονοπάτι. Όμως, καθώς η ώρα περνά η φερομόνη, ιδιαίτερα από τα μονοπάτια που δεν πηγαίνουν πολλά μυρμήγκια, ελαττώνεται. Τελικά από όλα τα υπόλοιπα μονοπάτια η φερομόνη εξαφανίζεται και όλα τα μυρμήγκια ακολουθούν τελικά το ίδιο μονοπάτι, που είναι και η βέλτιστη ή η σχεδόν βέλτιστη λύση.

- Τα όστρακα, οι κυκλώνες και οι γαλαξίες δεν έχουν καμία κοινή ιδιότητα και διέπονται από εντελώς διαφορετικούς φυσικούς νόμους. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη των οστράκων επηρεάζεται από το διαθέσιμο χώρο. H δημιουργία των κυκλώνων οφείλεται στη ροή του υγρού αέρα από περιοχές υψηλής πίεσης σε περιοχές χαμηλής. Τέλος, οι σπείρες είναι περιοχές ενός γαλαξία όπου υπάρχει συγκέντρωση αστέρων, σκόνης και αερίων, που δημιουργούνται όταν κάποιος άλλος γαλαξίας περάσει σε κοντινή απόσταση. Γιατί όμως και στη Φύση έχει ‘’επιλεγεί’’ η λογαριθμική σπείρα (είναι το σχήμα που σχηματίζεται σε αυτή την ακολουθία των χρυσών ορθογωνίων) για να δημιουργηθούν μια πληθώρα από δομές; Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει με έκπληξη ότι η λογαριθμική σπείρα (η λογαριθμική σπείρα είναι το σχήμα που σχηματίζεται σε αυτή την ακολουθία των Χρυσών ορθογωνίων, αν εγγράψουμε σε κάθε τετράγωνο ένα τεταρτοκύκλιο) εμφανίζεται σε σχήματα φυσικών αντικειμένων με εντελώς διαφορετικές ιδιότητες. Στη μικρότερη κλίμακα εμφανίζεται στα όστρακα πολλών θαλάσσιων οργανισμών, όπως για παράδειγμα είναι ο ναυτίλος. Στην ενδιάμεση κλίμακα εμφανίζεται στο σχήμα των κυκλώνων, όπως αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στις φωτογραφίες των μετεωρολογικών δορυφόρων. Τέλος, στη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα εμφανίζεται στο σχήμα των σπειροειδών γαλαξιών, τεράστιων σχηματισμών από εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρια, τους οποίους μπορούμε να απολαύσουμε στις φωτογραφίες των σύγχρονων τηλεσκοπίων.

- Στην έρημο Ναμίμπια της Αφρικής -η πλέον αφιλόξενη περιοχή της Γης, καθώς η θερμοκρασία του αέρα την ημέρα μπορεί να φτάσει 60 βαθμούς Κελσίου και οι ταχύτητες του ανέμου προσεγγίζουν τους θυελλώδεις– ζει ένα σκαθάρι, το’’σκαθάρι της ομίχλης’’ το Stenocara (Οnymacris unguicularis), που αξιοποιεί για τις ανάγκες το νερό που προέρχεται από τα υδροσταγονίδια της ομίχλης, που είναι σύνηθες φαινόμενο εκεί κατά τις πρωινές ώρες. Έτσι, καθώς η ομίχλη σαρώνει την επιφάνεια της ερήμου, αυτό το σκαθάρι που έχει και μακριά ψιλόλιγνα πόδια- ανεβαίνει και στέκεται στις παρυφές των εκεί αμμόλοφων. Με το κεφάλι του να το τοποθετεί προς την προσήνεμη πλευρά, απλώνει τα εξωτερικά σκληρά φτερά του προς τον υγρό αέρα. Συγχρόνως, το σώμα του βρίσκεται σε γωνία σαράντα πέντε μοιρών από το έδαφος. Έτσι, στα υδρόφιλα εξογκώματα των φτερών του τα οποία περιβάλλονται από κηρώδη, υδρόφοβες κοιλότητες, συλλαμβάνει λεπτά σταγονίδια νερού από την ομίχλη. Τα σταγονίδια αυτά είναι τόσο μικρά -κατά μέσο όρο, μόλις 15-20 μικρόμετρα σε διάμετρο- που συχνά δεν πέφτουν προς τα κάτω από την επιφάνεια της πανοπλίας του σκαθαριού. Αλλά, συσσωρεύονται και συμπυκνώνονται σε μεγαλύτερα σταγονίδια-5 χιλιοστά σε διάμετρο- οπότε υπερνικούν με το βάρος τους  την ηλεκτροστατική έλξη του νερού, αλλά και κάθε αντίθετη δύναμη του ανέμου. Τότε οι σταγόνες του νερού αρχίζουν να κυλούν από την πλάτη του σκαθαριού προς το στόμα του. Βλέποντας αυτό, ο σχεδιαστής Pak Kitae (βραβείο σχεδιασμού IDEA, 2010) ανέπτυξε μια έξυπνη και φτηνή συσκευή συλλογής νερού από τη νυχτερινή δρόσο, το ονόμασε ‘’Τράπεζα Δρόσου’’ (Dew Bank) και μπορεί να προσφέρει ενυδάτωση σε εκατομμύρια ανθρώπους που στερούνται την πρόσβαση στο πόσιμο νερό.

-Ορισμένες περιόδους και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες (π.χ. υγρές, ομιχλώδεις) παρατηρείται σε φυτά με οξύληκτα φύλλα και κυρίως στις βελόνες των κωνοφόρων,  συγκέντρωση νερού με τη μορφή σταγόνων που στάζουν προς το έδαφος. Αυτή η υγροποίηση της ομίχλης στα φύλλα των δένδρων και στις κορυφές των δένδρων (κομοστέγες) σε ένα δάσος, αλλά και το στάξιμο νερού στο έδαφος, έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον και την περιέργεια του ανθρώπου από το παρελθόν, προσπαθώντας να συλλέξει αυτό το νερό για τις καθημερινές του ανάγκες. Σήμερα όμως, μετά την κατανόηση των μηχανισμών υγροποίησης της ομίχλης στις κομοστέγες των δένδρων, χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο και τεχνητά μέσα για την υγροποίηση αυτής και τη “συγκομιδή” του νερού για οικιστικές, υγειονομικές, γεωργικές, κτηνοτροφικές χρήσεις κ.λπ., σε περιοχές με ανεπάρκεια νερού και πολλές ημέρες ομίχλης. Τέτοια μέσα χρησιμοποιούνται κυρίως σε αγροτοκτηνοτροφικές περιοχές της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, Αφρικής, Μέσης Ανατολής, ΝΑ Ασίας, σε πολλά συμπλέγματα νησιών και αλλού.

-Στο Dubai των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, στο πάρκο Zaabeel, έχει κατασκευαστεί  o ‘’Πύργος Blooming’’ (χρήση αναψυχής, παιδικές χαρές, βιβλιοθήκη, χώρο συνεδριάσεων κ.ά.) που  ανταποκρίνεται στις εκεί περιβαλλοντικές συνθήκες, με πρόσοψη από ελαφριά πλαίσια αλουμινίου και από κινούμενα πτερύγια (πανιά πλεούμενου) με υλικό το καραβόπανο, που μπορούν να ανοίγουν και να κλείνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όπως ένα φυτό που ανοίγει τα πέταλά του για τη συλλογή δροσιά, έτσι και αυτός ο 170 μέτρα πύργος, είναι επίσης ικανός για τη συλλογή νερού από την ατμόσφαιρα και την παραγωγή ενέργειας. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα πτερύγια-πανιά με το καραβόπανο θα είναι κλειστά για την παροχή προστασίας από τον ήλιο. Ενώ όμως θα είναι κλειστά αυτά τα πτερύγιά, ένα φαινόμενο καμινάδας θα δημιουργείται στον πύργο και ο θερμός αέρας θα ανεβαίνει επάνω και θα διοχετεύεται στο εξωτερικό περιβάλλον, δημιουργώντας στο εσωτερικό του πύργου δροσερές συνθήκες. Εξάλλου, κάθε πτερύγιο έχει επίσης τη δυνατότητα να κινείται και να δονείται με τον άνεμο, και έτσι μια πιεζο-ηλεκτρική διάταξη παράγει ηλεκτρική ενέργεια για το κτίριο. Τη νύχτα, τα πτερύγια του καραβόπανο θα ανοίγουν, σαν τα πέταλα ενός λουλουδιού, για τη συλλογή του νερού της νυχτερινής δροσιάς που αποθηκεύεται σε μια υπόγεια δεξαμενή. Αυτό το σύστημα συλλογής της δροσιά εκτιμάται ότι ‘’συλλαμβάνει’’ αρκετό νερό για να εξυπηρετεί τις ανάγκες ολόκληρου του κτιρίου.

Και για το τέλος αυτής της προσέγγισης μπορούμε να διαπιστώσουμε για άλλη μια φορά ότι η Φύση, ως το αποτέλεσμα μιας πολύ βαθύτερης φυσικής διαδικασίας και φυσικής επιλογής, ‘’προσπαθεί’’ να χρησιμοποιήσει τη ‘’Χρυσή Αναλογία»», αλλά και τη μαθηματική ακολουθία Fibonacci. ‘’Φαίνεται πώς οι αριθμοί Fibonacci σχετίζονται με την ανάπτυξη κάθε ζωντανού οργανισμού, ενός κυττάρου, ενός σπυριού σταριού, μιας κυψέλης μελισσών, ακόμα της ίδιας της ανθρωπότητας’’, διατυπώνει ο διεθνούς φήμης κτηνίατρος Dr.  Stan Grist. Εξάλλου, ο διάσημος ιατρός παθολόγος και ανατόμος Dr. Frederick Α Hottes, λέγει στις διαλέξεις του ότι ‘’ όλες οι ανθρώπινες αισθήσεις, όπως η ακοή, η αφή, η γεύση, η όραση και οι υποδοχείς του πόνου, δεν έχουν μόνο φυσιολογία σπιράλ, αλλά και καμπύλες απόκρισης που είναι λογαριθμικές, έχουν δηλαδή δομή Fibonacci’’. Αλλά, αυτές οι μαθηματικές εκφάνσεις (π.χ., ‘’Χρυσή Αναλογία’’,  ‘’Ακολουθία Fibonacci’’) εμφανίζονται στις φυσικές μορφές που κυμαίνονται από τη γεωμετρία του μορίου του DNA, στην οδοντοστοιχία μας, στο χέρι (ο άνθρωπος έχει 2 χέρια, κάθε ένα από τα οποία έχει 5 δάκτυλα, κάθε δάκτυλο αποτελείται από 3 τμήματα που χωρίζονται από 2 αρθρώσεις και έτσι όλοι αυτοί οι αριθμοί ανήκουν στη μαθηματική ακολουθία Fibonacci), στο ανθρώπινο σώμα, αλλά και στη μορφολογία και στη φυσιολογία των φυτών και των ζώων. Αυτός ο χρυσός κανόνας, αποκαλύπτεται διαρκώς ότι υπάρχει στη Φύση, ως βέλτιστη επιλογή εξέλιξης, ανάπτυξης ή αναδίπλωσης, ως αρμονία και αισθητική.