(πηγή: σταχυολόγηση από τη μελέτη ‘’Στρατηγική Μελέτη
Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για την περιοχή έρευνας και εκμετάλλευσης
υδρογονανθράκων στο Δυτικό Πατραϊκό κόλπο’’ - Τεχνικός Σύμβουλος και Ανάδοχος το
Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών σε συνεργασίαμε την εταιρία APC Advanced Planning, Consulting
Σύμβουλοι Επιχειρήσεων Α.Ε., 2012, σελ.,
490. http://takis.powweb.com/hcmr/SMPE%20W%20Patraikos.pdf). Η αναζήτηση υδρογονανθράκων στο θαλάσσιο περιβάλλον περιλαμβάνει ποικιλία
τεχνικών όπως σεισμικές έρευνες, γεωλογικές και γεωχημικές δειγματοληψίες,
ηλεκτρομαγνητικές και τηλεπισκοπικές έρευνες (Continental Shelf Associates,
Inc., 2004). Ωστόσο, οι σεισμικές έρευνες είναι αυτές που εμπεριέχουν το
μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κίνδυνο, ενώ οι άλλες τεχνικές, τυπικά έχουν
μικρότερη ή καθόλου επίπτωση στο περιβάλλον. Αντικείμενο του υπόψη
έργου αποτελεί η εκπόνηση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ)
με την εφαρμογή της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και
Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2001 «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών
επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων», στα πλαίσια της υλοποίησης της
πρωτοβουλίας του ΥΠΕΚΑ, για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων με τη
διαδικασία της «Διεθνούς Δημόσιας Ανοικτής Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος
», στις περιοχές του Ιονίου πελάγους που θα παραχωρηθούν από το Ελληνικό Δημόσιο
για το σκοπό αυτό (ΦΕΚ 76Β – 27/1/2012 & Official Journal of the EU 7.3.2012/C
69/03)). Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της Στρατηγικής
Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) αναφορικά με τις δραστηριότητες
αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων εντός της περιοχής
ενδιαφέροντος «Δυτικός Πατραϊκός Κόλπος» στο Ιόνιο Πέλαγος, σε υποθαλάσσιες
περιοχές που ανήκουν στην Ελληνική Δημοκρατία (σύμφωνα με τον ν.4001/2011).
Κύρια Συμπεράσματα και Εισηγήσεις. Τα ακόλουθα
συμπεράσματα και εισηγήσεις είναι βασισμένα στις πιθανά σημαντικές επιπτώσεις, όπως
αυτές προσδιορίστηκαν κατά την εκπόνηση της ΣΜΠΕ για το Δυτικό Πατραϊκό κόλπο
από το ΕΛΚΕΘΕ σε συνεργασία με την εταιρία APC S.A. Κάθε «επίπτωση» αναφέρεται σε μία πηγή και τους
πιθανά επηρεαζόμενους περιβαλλοντικούς πόρους.....(για τη συνέχεια)
Επίπτωση 1: Επιπτώσεις
στα Θαλάσσια Θηλαστικά και Χελώνες από τον Θόρυβο (Airgun). Το Ιόνιο
πέλαγος και συγκεκριμένα οι περιοχές που μελετώνται για έρευνες
υδρογονανθράκων, φιλοξενούν ένα ευρύ κατάλογο θαλάσσιων θηλαστικών,
συμπεριλαμβάνοντας πολλά είδη που αναφέρονται από την IUCN ως κινδυνεύοντα (πχ.
Φυσητήρας, Κοινό δελφίνι, Ρινοδέλφινο ) ή ευπαθή (πχ. Ζωνοδέλφινο) και άλλα για
τα οποία δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία (πχ. Πτεροφάλαινα, Ζιφιός). Η σπάνια και
κρισίμως απειλούμενη Μεσογειακή φώκια παρουσιάζεται σε παράκτια κυρίως
οικοσυστήματα σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας (βλέπε παράγραφο 4.2.5.2)
(Adamandopoulou et al. 1999a), έτσι δεν εντοπίζονται συχνά στην ανοιχτή
θάλασσα, σε μεγάλα βάθη και μεγάλες αποστάσεις από τις ακτές, παρά μόνο κατά τις
μετακινήσεις τους. Τρία απειλούμενα είδη θαλάσσιας χελώνας εντοπίζονται στην
περιοχή όπως είναι Πράσινη Χελώνα (Chelonia mydas), η _ερματοχελώνα
(Dermochelys coriacea), και η Καρέττα (Caretta caretta). Οι Πράσινες χελώνες
και οι Καρέττα καταγράφονται από την IUCN ως κινδυνεύοντα, ενώ η _ερματοχελώνα
ως κρισίμως κινδυνεύον. Στην Ελλάδα μονάχα η Καρέττα ωοτοκεί, κυρίως στις
παραλίες του Ιονίου (Ζάκυνθο, Κυπαρισσιακό Κόλπο και Κεφαλονιά), αλλά και στην
Κρήτη.
Ένα κοινό
χαρακτηριστικό γνώρισμα των περισσότερων θαλασσίων σεισμικών ερευνών είναι η χρήση
«των airguns» (μια πηγή ήχου που λειτουργεί με συμπιεσμένο αέρα, και
ρυμουλκείται συνήθως από ένα σκάφος) για να παράγει ακουστικά κύματα που
διαπερνούν τον γήινο φλοιό. Κατά τη διάρκεια αυτών των ερευνών, υπάρχει
κίνδυνος προσωρινού ή μόνιμου ακουστικού τραύματος για τα θαλάσσια θηλαστικά
και τις χελώνες σε ακτίνα μερικών εκατοντάδων μέτρων από μια σειρά airguns,
ιδιαίτερα αν τα ζώα βρίσκονται κάτω από την ηχητική πηγή. Οι φάλαινες μπορούν
να διατρέξουν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτό που διατρέχουν τα μικρά
δελφίνια. Σχετικά περιορισμένα στοιχεία είναι γνωστά αναφορικά με την
λειτουργία της ακοής των θαλάσσιων χελωνών αλλά οι ήχοι που παράγονται από τα
airguns περιλαμβάνουν το εύρος των συχνοτήτων στις οποίες οι θαλάσσιες χελώνες
είναι περισσότερο ευαίσθητες. Τα θαλάσσια θηλαστικά και οι χελώνες μπορούν να
αποφύγουν την περιοχή σεισμικών ερευνών, σε αποστάσεις μέχρι και μερικά
χιλιόμετρα. Η ΣΜΠΕ δεν εντόπισε οποιοδήποτε νομοθετικό πλαίσιο που να προστατεύει
από ακουστικά τραύματα τα θαλάσσια θηλαστικά και τις χελώνες κατά τη διάρκεια
των σεισμικών ερευνών. Οι συστάσεις μετριασμού των επιπτώσεων που προτείνονται
βασίζονται στα ευρέως χρησιμοποιημένα προστατευτικά μέτρα που έχουν αναπτυχθεί
κυρίως στις ΗΠΑ.
Εισήγηση: κατά τη
διάρκεια των σεισμικών ερευνών, οι κάτοχοι άδειας πρέπει να εφαρμόσουν ένα
πρωτόκολλο για να μειώσουν τον κίνδυνο ακουστικού τραύματος στα θαλάσσια
θηλαστικά και τις χελώνες. Το πρωτόκολλο πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα
ακόλουθα:
• Ελεγχόμενη
έναρξη: κάθε φορά που ενεργοποιείται η χρήση της σεισμικής σειράς, οι διαδικασίες
«ελεγχόμενης έναρξης» πρέπει να εφαρμόζονται για να δώσουν χρόνο στα θαλάσσια
θηλαστικά και στις χελώνες να απομακρυνθούν προτού να φθάσει η σειρά στην πλήρη
ισχύ. Η διαδικασία πρέπει να αρχίσει με τη μικρότερη πηγή ήχου στη σειρά, και
να φτάσει στη μέγιστη ισχύ σε χρονικό διάστημα από 20 έως 40 λεπτά.
• Οπτικός
έλεγχος: πρέπει να ξεκινά τουλάχιστον 30 λεπτά πριν από την έναρξη της διαδικασίας
σεισμικής έρευνας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι οπτικοί παρατηρητές πρέπει να
ελέγχουν μια ζώνη ασφάλειας (αποκλεισμός) ακτίνας 500 m γύρω από το σκάφος της ηχητικής
πηγής. Η διαδικασία σεισμικής έρευνας ενεργοποιείται μόνο εφόσον δεν υπάρχει παρουσία
για τουλάχιστον 20 λεπτά θαλασσίων θηλαστικών και χελωνών εντός της ζώνης ασφάλειας.
• Απενεργοποίηση
της ηχητικής πηγής (array): ο οπτικός έλεγχος της θαλάσσιας επιφάνειας πρέπει
να συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της ηχητικής πηγής κατά τη
διάρκεια της ημέρας. Η λειτουργία της ηχητικής πηγής πρέπει να διακοπεί εάν μια
φάλαινα/δελφίνι ή μια χελώνα εισέλθουν στη ζώνη ασφάλειας κατά τη διάρκεια του
οπτικού ελέγχου.
Επίπτωση 2: Επιπτώσεις
στις Βενθικές Βιοκοινωνίες από τις Διαταραχές στον Πυθμένα της Θάλασσας και τα Απόβλητα
των Διατρήσεων. Στην παράκτια περιοχή του Ιονίου πελάγους εκτιμάται ότι
υπάρχουν εκτεταμένα λιβάδια Ποσειδώνιας. Η «Ποσειδώνια» Posidonia oceanica (Linnaeus) Delile, 1813 είναι ενδημικό και
κυρίαρχο φανερόγαμο της Μεσογείου. Χαρακτηρίζεται από υψηλή οικολογική αξία και
επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα μια πληθώρα οικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ. αλιεία,
τουρισμός, παράκτια ανάπτυξη). Η σημασία της στη δομή και λειτουργία των παραλιακών
οικοσυστημάτων είναι τέτοιου βαθμού, ώστε να αναφέρεται ως «κατασκευαστής» οικοσυστημάτων
και να προστατεύεται από την κοινοτική νομοθεσία (Οδηγία 92/43/ΕΚ) ως οικότοπος
προτεραιότητας (1120). Τα λιβάδια του P.
oceanica, αποτελούν ενδιαίτημα και εκκολαπτήριο πολλών θαλάσσιων ζωικών και
φυτικών οργανισμών. Η υψηλή βιοποικιλότητα που συναντάται, οφείλεται κυρίως
στην πολύπλοκη δομή των λιβαδιών. Π.χ. στην κατώτερη βιοκοινότητα των λιβαδιών
μπορεί να συναντώνται τυπικά είδη μεγαλύτερων βαθών, που δεν μπορούν να
επιβιώσουν σε τόσο υψηλά σημεία της υποπαράλιας ζώνης (Molinier 1960). Τέλος,
τα σκληρά και πυκνά ριζώματα μεταβάλουν το ομοιογενές αμμώδης υπόστρωμα σε
σύστημα διαύλων και κοιλοτήτων, που αποικείται από τυπικά είδη των
κοραλλιογενών βιοκοινοτήτων. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν αρνητικές
επιπτώσεις στο P. oceanica και
μπορούν άμεσα να βλάψουν το φυτό είτε με μηχανικά μέσα, είτε έμμεσα να
μεταβάλλουν τις οικολογικές συνθήκες που είναι σημαντικές για την ανάπτυξη του.
Λόγω της υψηλής ανάγκης των φυτών για επαρκή φωτισμό και κατάλληλες συνθήκες
υποστρώματος, το P. oceanica είναι
ιδιαίτερα ευαίσθητο σε μεταβολές της διαύγειας της υδάτινης στήλης και της
ποιότητας του ιζήματος H σύνθεση της βενθικής πανίδας και η δομή της
βιοκοινωνίας στις περιοχές του Ιονίου Πελάγους που έχουν μελετηθεί φαίνεται να
καθορίζεται από το βάθος σε συνδυασμό με τον τύπο (ποσοστό σε
λεπτόκοκκο-αδρόκοκκο υλικό) του υποστρώματος, καθώς και απο είδη τυπικά των
λιβαδιών της Ποσειδώνιας. Οι βαθύτεροι σταθμοί ήταν και οι φτωχότεροι σε αριθμό
ατόμων και ειδών, και κατά συνέπεια είχαν τις μικρότερες τιμές ποικιλότητας.
_στόσο σε περιοχές με βάθη πάνω από 500
μέτρα, αλιεύθηκε η κόκκινη γαρίδα (Aristaeomorpha
foliacea), είδος με σημαντική εμπορική σημασία σε διάφορες περιοχές της Β.
Μεσογείου, η οποία πρόσφατα άρχισε να αποκτά εμπορική σημασία και στην Ελλάδα.
Η μέση βιομάζα εκτιμήθηκε σε 16.3 κιλά/ώρα αλιείας. Ωστόσο πρέπει να τονισθεί
ότι η βαθύαλη ζώνη όσον αφορά τις βενθικές βιοκοινωνίες για το Ιόνιο Πέλαγος,
παραμένει έως σήμερα ελάχιστα γνωστή.
Κατά την
διάρκεια των δραστηριοτήτων για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, αν
υπάρχουν κοράλλια, αυτά θα υποστούν φυσική φθορά από τις διάφορες
αγκυροβολήσεις, την εγκατάσταση του εξοπλισμού παραγωγής στον πυθμένα της
θάλασσας και από την εγκατάσταση των σωληνώσεων. Επειδή η ανάπτυξη των εν λόγω
κοραλλιών δεν εξαρτάται από το φως του ήλιου, δεν θα υποστούν σοβαρή βλάβη από
την απουσία φωτός (light occlusion) λόγω της θολερότητας που θα προκαλέσουν τα
απόβλητα των γεωτρήσεων. Παρόλα αυτά μπορεί να υποστούν σημαντικές επιπτώσεις ή
ακόμα και να καλυφθούν από τα απόβλητα που θα προκύψουν από τις γεωτρήσεις
(λάσπη).
Οι πιο
σημαντικές επιπτώσεις κατά την έρευνα κα εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων
γενικά στις βενθικές κοινωνίες των βαθιών νερών και κυρίως στα κοράλλια βαθιών
νερών, αν υπάρχουν μπορεί να αποφευχθούν υπό την προϋπόθεση ότι θα απαιτηθεί
από τους κατόχους αδειών να εκπονήσουν μελέτες καταγραφής/χαρτογράφησης των
βαθύαλων βενθικών κοινωνιών και μετριασμού των επιπτώσεων σε κάθε σημείο
δραστηριότητας. Αυτό αποτελεί και τη βάση της ακόλουθης εισήγησης Εισήγηση:
πριν από τη έναρξη των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν την διάνοιξη γεωτρήσεων,
τις αγκυρώσεις στον πυθμένα του εξοπλισμού, την δημιουργία των φρεατίων εξόρυξης
ή/ και των εγκαταστάσεων παραγωγής στον πυθμένα θάλασσας, και την εγκατάσταση
των σωληνώσεων, οι κάτοχοι άδειας πρέπει να χρησιμοποιήσουν σεισμικά δεδομένα
υψηλής ανάλυσης (δηλ., geohazards), τρισδιάστατα σεισμικά στοιχεία ερευνών, και
οποιεσδήποτε άλλες διαθέσιμες πληροφορίες, έτσι ώστε να προσδιορίσουν τις
περιοχές του πυθμένα που μπορούν να υποστηρίξουν σημαντικές βενθικές κοινότητες
όπως των κοραλλιών. Εάν εντοπιστούν οποιεσδήποτε από τις εν λόγω κοινότητες, οι
κάτοχοι άδειας θα πρέπει να διεξαγάγουν προσομοιώσεις διασποράς της λάσπης και
των αποβλήτων (muds and cuttings discharge modeling) ούτως ώστε να
προσδιοριστεί η απόσταση ασφαλείας που θα προστατεύσει τις εν λόγω κοινότητες
κοραλλιών. Σε άλλες περιοχές του κόσμου (π.χ. στον κόλπο του Μεξικού), οι
κάτοχοι άδειας είναι υποχρεωμένοι να τηρούν απόσταση ασφαλείας τουλάχιστον 500
μέτρα από κάθε προτεινόμενο σημείο γεώτρησης και σημείο απόρριψης αποβλήτων,
και 100 μέτρα από κάθε άλλη πιθανή θέση διατάραξης του πυθμένα της θάλασσας
(όπως είναι αγκυροβολήσεις, αλυσίδες αγκύρων, σχοινιά, σύρματα, σωλήνες κλπ.) (MMS,
2004).
Επίπτωση 3: Επιπτώσεις
στις Χημειοσυνθετικές Κοινότητες (Chemosynthetic Communities) λόγω Διαταράξεων
του Θαλάσσιου Πυθμένα και Απόρριψης Αποβλήτων των Γεωτρήσεων. Οι χημειοσυνθετικές κοινότητες
(Chemosynthetic) είναι σπάνιες και βρίσκονται συχνά σε βαθιά νερά υψηλής
πυκνότητας με μειωμένη δραστηριότητα φωτοσύνθεσης. Οι εν λόγω κοινότητες βασίζονται
στα συμβιωτικά βακτηρίδια που οξειδώνουν ενώσεις όπως το H2S και το
μεθάνιο. Στα βάθη όπου δεν υπάρχει φωτοσύνθεση (>250-200 μέτρων) και όπου
εμφανίζονται εκλύσεις υδρογονανθράκων, υδροθερμικά ρεύματα και άλλες γεωλογικές
διαδικασίες, οι εν λόγω κοινότητες (chemosynthesis) μπορούν να αποτελέσουν το
κυρίαρχο στοιχείο του οικοσυστήματος.
Η ύπαρξη των
χημειοσυνθετικών κοινοτήτων (chemosynthetic) στην περιοχή αδειοδότησης δεν έχει
τεκμηριωθεί, αλλά υπάρχει η πιθανότητα ύπαρξής τους στην εν λόγω περιοχή. Κατά
τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων οι χημειοσυνθετικές
κοινότητες είναι ευπαθείς σε φυσικές καταστροφές από τις αγκυροβολήσεις, την
εγκατάσταση του εξοπλισμού παραγωγής στον πυθμένα της θάλασσας και την
εγκατάσταση του δικτύου των σωληνώσεων. Επειδή οι εν λόγω κοινότητες δεν
εξαρτώνται από το φως του ήλιου, δεν θα υποστούν σοβαρή ζημιά εξαιτίας της
θολερότητας που θα προκαλέσουν τα απόβλητα των γεωτρήσεων. Όμως οι κοινότητες
αυτές μπορούν να επηρεαστούν ή και να θαφτούν από τα απόβλητα που θα προκύψουν
από τις γεωτρήσεις (π.χ. λάσπη). Οι εν λόγω κοινότητες θεωρούνται ως
περιβαλλοντικά ευαίσθητες και αναγνωρίζονται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα ως
βιότοποι που χρήζουν προστασίας. Η ΣΜΠΕ δεν προσδιόρισε οποιοδήποτε νομοθετικό
πλαίσιο σε κοινοτικό ή εθνικό επίπεδο που να προστατεύει συγκεκριμένα τις
χημειοσυνθετικές κοινότητες (chemosynthetic) από πιθανές επιπτώσεις από την έρευνα
και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Ωστόσο, μπορεί να καθοριστεί ένα πλαίσιο
δράσης με βάση την εμπειρία που απορρέει από συναφείς δραστηριότητες σε άλλες
περιοχές, όπως είναι ο κόλπος του Μεξικού όπου χημειοσυνθετικές κοινότητες
έχουν ανακαλυφθεί κοντά σε περιοχές έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.
Π.χ. οι μελέτες στον κόλπο του Μεξικού έχουν δείξει ότι η παρουσία των
χημειοσυνθετικών κοινοτήτων συνδέεται άμεσα με συγκεκριμένα και αναγνωρίσιμα
γεωφυσικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να είναι σχετικά εύκολη αποτελεσματική προστασία
τους.
Εισήγηση: Οι κάτοχοι
άδειας για δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης στη περιοχή αδειοδότησης,
οι οποίες περιλαμβάνουν την διάνοιξη γεωτρήσεων, τις αγκυρώσεις του εξοπλισμού
στον πυθμένα της θάλασσας, την δημιουργία των φρεατίων εξόρυξης ή/ και των εγκαταστάσεων
παραγωγής στον πυθμένα θάλασσας, και την εγκατάσταση των σωληνώσεων, πρέπει να
χρησιμοποιήσουν σεισμικά δεδομένα υψηλής ανάλυσης (δηλ., geohazards),
τρισδιάστατα σεισμικά στοιχεία ερευνών, και οποιεσδήποτε άλλες διαθέσιμες πληροφορίες,
έτσι ώστε να προσδιορίσουν τα γεωλογικά χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να
υποστηρίξουν μεγάλη ποικιλία χημοσυνθετικών κοινοτήτων. Στην περίπτωση εντοπισμού
τέτοιων γεωλογικών χαρακτηριστικών, οι κάτοχοι άδειας πρέπει να εφαρμόσουν
αποστάσεις ασφαλείας τουλάχιστον 500m από κάθε προτεινόμενο σημείο γεώτρησης
και σημείο απόρριψης αποβλήτων, και 100 m από κάθε άλλη πιθανή θέση διατάραξης
του πυθμένα της θάλασσας (όπως είναι αγκυροβολήσεις, αλυσίδες αγκύρων, σχοινιά,
σύρματα, σωλήνες, κλπ.).
Επίπτωση 4: Επιπτώσεις στα Ναυάγια και στους
Υποβρυχίους Αρχαιολογικούς Χώρους λόγω Διαταράξεων του Πυθμένα. Η περιοχή
αδειοδότησης βρίσκεται σε περιοχή όπου είναι πιθανή έως γνωστή η ύπαρξη ιστορικών
ναυαγίων και υποβρύχιου αρχαιολογικού πλούτου. Τα παραπάνω είναι ευπαθή σε φυσικές
καταστροφές λόγω διατάραξης του πυθμένα από δραστηριότητες όπως αγκυροβόληση, εγκατάσταση
του εξοπλισμού παραγωγής και εγκαταστάσεων σωλήνων. Επίσης στη περιοχή υπάρχουν
βυθισμένα καλώδια τηλεπικοινωνιών.
Με βάση την
εμπειρία από σχετικές δραστηριότητες στον Κόλπο του Μεξικού, (μια περιοχή όπου
έχουν ανακαλυφθεί πολλά ναυάγια κοντά σε περιοχές όπου διεξάγεται εκμετάλλευση υδρογονανθράκων)
αυτοί οι πόροι μπορούν να προστατευτούν με την διεξαγωγή ερευνών τηλεπισκόπησης
(remote sensing surveys) και την εκπόνηση αρχαιολογικών μελετών του πυθμένα. Οι
εν λόγω αρχαιολογικές έρευνες και αξιολογήσεις εκπονούνται παράλληλα με άλλες μελέτες
πριν τη έναρξη των δραστηριοτήτων της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων.
Εισήγηση: πριν από τη έναρξη των δραστηριοτήτων
που περιλαμβάνουν την διάνοιξη γεωτρήσεων, τις αγκυρώσεις του εξοπλισμού στον
πυθμένα της θάλασσας, την δημιουργία των φρεατίων εξόρυξης ή/ και των εγκαταστάσεων
παραγωγής στον πυθμένα θάλασσας, και την εγκατάσταση των σωληνώσεων, οι κάτοχοι
άδειας θα πρέπει να εκπονήσουν έρευνες τηλεπισκόπησης (remote sensing survey)
του πυθμένα για να αξιολογηθούν έτσι οι πιθανότητες να υπάρχουν σε αυτόν
ναυάγια και αρχαιολογικοί χώροι. Οι κάτοχοι άδειας πρέπει να υποβάλουν
αρχαιολογικές μελέτες (που εκπονούνται από ειδικούς αρχαιολόγους), οι οποίες να
καταδεικνύουν την ύπαρξη ή μη αρχαιολογικών περιοχών, και να εισηγούνται μέτρα
προστασίας αυτών. Με βάση αυτή την έκθεση το Υπουργείο μπορεί να απαιτήσει αποφυγή
οποιασδήποτε επέμβασης ή άλλα μέτρα προστασίας των εν λόγω χώρων.
Επίπτωση 5: Επιπτώσεις
στην Αλιεία και τη Ναυτιλία από την Παρουσία των Σεισμικών Ερευνητικών Σκαφών
και του Ρυμουλκούμενου Εξοπλισμού (streamers). Κατά τη διάρκεια των
σεισμικών ερευνών, μια ζώνη ασφάλειας πρέπει να διατηρείται γύρω από το σκάφος
και το ρυμουλκούμενο εξοπλισμό (streamers). Η ζώνη ασφάλειας είναι απαραίτητη για
να αποτρέψει την καταστροφή του εξοπλισμού ερευνών από τα αλιευτικά σκάφη ή
άλλα σκάφη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι 20 km μήκος με
12 km πλάτος και, εάν το ερευνητικό σκάφος κινείται σε 4.5 κόμβους (8.3 χλμ ανά
ώρα), θα χρειαστεί χρονικό διάστημα 2 έως 3 ωρών για να περάσει από ένα σημείο.
Οι αλιευτικές δραστηριότητες στην περιοχή αδειοδότησης μπορούν να διακοπούν
προσωρινά λόγω της έκτασης της κινούμενης ζώνης ασφάλειας γύρω από το σκάφος
ερευνών. Οι ζώνες ασφάλειας θα μπορούσαν να οδηγήσουν στον προσωρινό αποκλεισμό
των αλιευτικών σκαφών και άλλων σκαφών από ορισμένες περιοχές. Μερικά σκάφη
πιθανόν να απαιτηθεί να παρακάμψουν την περιοχή ερευνών.
Το ΥΠΕΚΑ μπορεί
να απαιτήσει από τους κατόχους άδειας όπως εξασφαλίσουν ότι οι εφαρμοζόμενες
από αυτούς διαδικασίες είναι περιβαλλοντικά αποδεκτές και ασφαλείς, και σύμφωνες
με την εφαρμόσιμη περιβαλλοντική νομοθεσία και την ορθή διεθνή πρακτική της βιομηχανίας.
Επίσης, θεωρείται ότι τα ερευνητικά σκάφη θα χρησιμοποιούν τα κατάλληλα μέσα σήμανσης
σύμφωνα με το διεθνές θαλάσσιο δίκαιο (συμπεριλαμβανομένων των επικοινωνιών μέσω
ασυρμάτου, φώτων, και των σημαιών) για να προειδοποιήσουν άλλα σκάφη για την
ύπαρξη ζώνης αποκλεισμού.
Εισήγηση: Οι κάτοχοι
άδειας πρέπει να συνεργαστούν με τους ενδιαφερόμενους φορείς πριν την έναρξη
των ερευνών, για να εξασφαλίσουν την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στις αλιευτικές
και ναυτιλιακές δραστηριότητες.
Επίπτωση 6: Επιπτώσεις
στην Ποιότητα του Αέρα και των Υδάτων από τις Διαδικασίες Δοκιμής των Γεωτρήσεων.
Σε περίπτωση ανακαλύψεως αποθεμάτων υδρογονανθράκων κατά τη διάρκεια της διερευνητικής
γεώτρησης, μπορεί να απαιτηθεί η διενέργεια δοκιμών των γεωτρήσεων. Ένας
τέτοιος έλεγχος γίνεται για να καθοριστεί η παραγωγική δυνατότητα, η πίεση, η
διαπερατότητα, ή/και η έκταση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων. Εάν κατά τη
διάρκεια της δοκιμής απελευθερωθούν από το φρεάτιο υδρογονάνθρακες τότε αυτοί
καίγονται. Μια τέτοια καύση προκαλεί ατμοσφαιρικές εκπομπές. Οι εκπομπές
ατμοσφαιρικών ρύπων κατά την δοκιμή της γεώτρησης έχουν τοπικές μεμονωμένες
επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα που περιορίζονται κοντά στη γεώτρηση κατά τη
διάρκεια της δοκιμής Λόγω της απόστασης από τις ακτές δεν αναμένονται αρνητικές
επιπτώσεις στην ποιότητα της ατμόσφαιρας των παράκτιων περιοχών. Παρόλα αυτά, η
παρουσία σταγονιδίων πετρελαίου μπορεί να δημιουργήσει ένα φιλμ υδρογονανθράκων
στην επιφάνεια της θάλασσας, το οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί σημαντική
επίδραση.
Εισήγηση: Κατά τη
διάρκεια της δοκιμής της γεώτρησης, οι κάτοχοι άδειας θα πρέπει να: (1)
χρησιμοποιούν καυστήρες υψηλής απόδοσης για να ελαχιστοποιήσουν τις εκπομπές αέριων
ρύπων καύσης, και (2) να παρακολουθούν την επιφάνεια της θάλασσας για να
διασφαλίσουν ότι δεν θα δημιουργεί φιλμ υδρογονανθράκων Επίπτωση 7: Επιπτώσεις από την Κίνηση Ελικοπτέρων εντός Σημαντικών Περιοχών
Πτηνών. Η κυκλοφορία σκαφών και ελικοπτέρων θα μπορούσε περιοδικά να
ενοχλήσει τις ομάδες παράκτιων πτηνών. Τα αποτελέσματα είναι παρόμοια με εκείνα
που προκαλούνται από την υφιστάμενη κυκλοφορία σκαφών και αεροσκαφών. Είναι
πιθανό να προκληθεί αλλαγή συμπεριφοράς των πτηνών, στη χειρότερη περίπτωση για
μικρό χρονικό διάστημα, και η επίδραση αυτή δεν θεωρείται σημαντική. Εντούτοις,
σημαντικές επιπτώσεις μπορεί να προκληθούν εάν τα ελικόπτερα κινούνται πάνω από
Ειδικές Περιοχές Προστασίας (Special Protection Areas – SPAs)), ή άλλες Σημαντικές
Περιοχές Πτηνών (Important Bird Areas - IBAs). Αυτή τη στιγμή
υπάρχουν 10 περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί Ζώνες Ειδικής Προστασίας στην ευρύτερη
περιοχή της μελέτης.
Εισήγηση: Οι κάτοχοι
άδειας πρέπει να αποφεύγουν τη πτήση ελικοπτέρων πάνω από περιοχές SPAs και
IBAs, όταν ταξιδεύουν προς και από τα σημεία των γεωτρήσεων. Χάρτες των
περιοχών SPAs και IBAs πρέπει να κοινοποιούνται γι’ αυτό τον σκοπό.
Επίπτωση 8: Επιπτώσεις
στα Θαλάσσια Θηλαστικά και στις Χελώνες από τις Εργασίες Αποξήλωσης και Απομάκρυνσης
των Εγκαταστάσεων. Εάν δημιουργηθούν εγκαταστάσεις παραγωγής στην περιοχή
αδειοδότησης, αυτές με το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους θα πρέπει να
αποσυναρμολογηθούν και απομακρυνθούν από την περιοχή. Κατά τη διάρκεια της
αποσυναρμολόγησης, οι εγκαταστάσεις παραγωγής όπως οι υπεράκτιες πλατφόρμες θα
πρέπει να απομακρυνθούν. Συνήθως οι βάσεις τους κόβονται κοντά στον πυθμένα της
θάλασσας, ενώ μερικές φορές χρησιμοποιούνται εκρηκτικές ύλες. Για τις σωληνώσεις,
η συνήθης διεθνής πρακτική περιλαμβάνει τον καθαρισμό τους και την εγκατάλειψή
τους. Εάν χρησιμοποιηθούν εκρηκτικές ύλες για την αποσυναρμολόγηση των πλατφορμών,
υπάρχει ο κίνδυνος αρνητικών επιπτώσεων στα θαλάσσια θηλαστικά και τις θαλάσσιες
χελώνες, συμπεριλαμβανομένων των απειλούμενων, κρίσιμα απειλούμενων, και υπό εξαφάνιση
ειδών. Ο κίνδυνος πρόκλησης θανάτων και τραυματισμών των θαλασσίων θηλαστικών
και των χελωνών μπορεί να αποφευχθεί αποτελεσματικά μέσω του ελέγχου κατά τη διάρκεια
των διαδικασιών απομάκρυνσης των εγκαταστάσεων.
Εισήγηση: Οι κάτοχοι
άδειας πρέπει να ακολουθούν τη διεθνή καλή πρακτική για την ασφαλή απομάκρυνση
του εξοπλισμού κατά τη διάρκεια της αποσυναρμολόγησης των εγκαταστάσεων. Πριν
τη αποσυναρμολόγηση των κατασκευών απαιτείται η εκπόνηση πλάνου αποσυναρμολόγησης,
το οποίο θα συμπεριλαμβάνει την παρακολούθηση και έλεγχο της παρουσίας των
θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών με σκοπό την αποφυγή πιθανών επιπτώσεων που θα
μπορούσαν να προκύψουν από τις υποβρύχιες εκρήξεις.
Επίπτωση 9: Επιπτώσεις στο Θαλάσσιο Περιβάλλον από
τις Διαρροές Υδρογονανθράκων. Οι διαρροές υδρογονανθράκων
χαρακτηρίζονται ως σπάνια γεγονότα, αλλά οι περιβαλλοντικές και
κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις τους μπορεί να είναι σημαντικές. Οι επιπτώσεις
ποικίλουν ανάλογα με το μέγεθος της διαρροής, τα χημικά χαρακτηριστικά της, τις
ωκεανογραφικές και μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν την στιγμή της
διαρροής και την αποτελεσματικότητα των μέτρων αντιμετώπισης της διαρροής.
Τα μέτρα
πρόληψης των διαρροών και το σχέδιο αντιμετώπισης είναι βασικά στοιχεία για τη μείωση
του κινδύνου πρόκλησης σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Το ΥΠΕΚΑ μπορεί να
απαιτήσει οι κάτοχοι άδειας προετοιμάσουν και να υποβάλουν στον αρμόδιο Υπουργό
σχέδιο για την εκτίμηση της πιθανότητας διαρροής υδρογονανθράκων και πρόκλησης
πυρκαγιάς . Σε περίπτωση διαρροής ή πυρκαγιάς, ο κάτοχος της άδειας πρέπει να
εφαρμόσει αμέσως το εν λόγω σχέδιο. Ο κάτοχος άδειας πρέπει να λαμβάνει τα
απαραίτητα μέτρα σύμφωνα με τις γενικά αποδεκτές εφαρμοζόμενες πρακτικές.
Η προσομοίωση
της διασποράς πετρελαιοκηλίδων μετά από διαρροή αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στην
διαμόρφωση των σχετικών σχεδίων αντιμετώπισης. Το προγνωστικό μοντέλο προσομοίωσης
της διασποράς διαρροής υδρογονανθράκων ΠΟΣΕΙΔΩΝ που διαθέτει το ΕΛΚΕΘΕ έχει
χρησιμοποιηθεί και εφαρμοσθεί στην περιοχή του Αιγαίου πελάγους, στα πλαίσια προγραμμάτων
και των αναγκών του Περιφερειακού Κέντρου Έκτακτης Ανάγκης για την Θαλάσσια
Ρύπανση (Regional Marine Pollution Emergency Response Centre (REMPEC).
Παράδειγμα της
εφαρμογής του μοντέλου του ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ για την περιοχή μελέτης έγινε στα πλαίσια
της παρούσας ΣΜΠΕ χρησιμοποιώντας μετεωρολογικά και ωκεανογραφικά δεδομένα της
10ης Νοεμβρίου 2011. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 4.1.4 και στο Παράρτημα
της μελέτης. Η περαιτέρω εφαρμογή του μοντέλου, για διαφορετικές μετεωρολογικές
και ωκεανογραφικές συνθήκες και εποχές, όπως επίσης και διαφορετικές θέσεις
διαρροών θα παράσχουν σημαντική βοήθεια στην πληρέστερη κατανόηση της χωρικής
συμπεριφοράς των πιθανών διαρροών στην περιοχή αδειοδότησης, καθώς επίσης και
στον καθορισμό των ελάχιστων χρόνων απόκρισης.
Εισήγηση: Να
χρησιμοποιηθεί το μοντέλο ΠΟΣΕΙΔΩΝ για να προσδιοριστούν οι πιθανές κατευθύνσεις
των διαρροών στην περιοχή αδειοδότησης, χρησιμοποιώντας εποχιακά μετεωρολογικά
και ωκεανογραφικά στοιχεία. Τα αποτελέσματα να χρησιμοποιηθούν για να καθοριστεί
η πιθανή επίπτωση των διαρροών στην περιοχή, ενδεχομένως και των επηρεαζόμενων
περιβαλλοντικών πόρων, και η εκτίμηση του χρόνου που χρειάζεται να φθάσουν οι
εν λόγω διαρροές στις ακτές της Δυτικής Πελοπονήσου, της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας
και των Ιονίων νήσων.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
ΓΙΑ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟ ΕΛΕΓΧΟ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ. Η Ελλάδα έχει
εναρμονίσει το νομικό της πλαίσιο με την οδηγία 94/22/EC του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
για τους όρους και τις εγκρίσεις για την πρόβλεψη, την έρευνα και την παραγωγή των
υδρογονανθράκων με την ΚΥΑ 107017/28.8.2006 «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών
επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις
της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ». Δεν εντοπίστηκαν
Ευρωπαϊκές οδηγίες ή κατευθυντήριες οδηγίες που να αφορούν στον έλεγχο των
διαρροών από υπεράκτιες δραστηριότητες για την έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων.
Εντούτοις τρία παράλληλα σύνολα κατευθυντήριων οδηγιών έχουν χρησιμοποιηθεί από
άλλες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτές είναι η Σύμβαση OSPAR, η Σύμβαση
της Βαρκελώνης και η Διεθνής Σύμβαση MARPOL 73/78.
-Σύμβαση OSPAR:
Για τις περισσότερες χώρες-παραγωγούς υδρογονανθράκων της Δυτικής Ευρώπης (τα
συμβαλλόμενα μέλη είναι το Βέλγιο, η Δανία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η
Ισλανδία, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Νορβηγία, η Πορτογαλία,
η Ισπανία, η Σουηδία, η Ελβετία, και το Ηνωμένο Βασίλειο), η «Συνθήκη για την
προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος του Βορειοανατολικού Ατλαντικού» (Συνθήκη
OSPAR) είναι η βάση για τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την απόρριψη των
υπεράκτιων. Οι
δραστηριότητες στο πλαίσιο της Συνθήκης OSPAR οργανώνονται σε έξι στρατηγικές: (1)
προστασία και συντήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, (2)
ευτροφισμός, (3) επικίνδυνες ουσίες, (4) βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού
αερίου ανοικτής θαλάσσης, (5) ραδιενεργές ουσίες και (6) έλεγχος και αξιολόγηση. Η τέταρτη
στρατηγική περιλαμβάνει τις αποφάσεις και τις συστάσεις σχετικά με τις χημικές ουσίες,
τα οργανικής φύσης ρευστά γεωτρήσεων, τη διαχείριση των υπεράκτιων
απορριμμάτων, τη διάθεση των μη χρησιμοποιούμενων υπεράκτιων εγκαταστάσεων, τα
περιβαλλοντικά συστήματα διαχείρισης, τις δοκιμές τοξικότητας, την
παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων. Τα κράτη μέλη δεσμεύονται να εφαρμόσουν της
αποφάσεις και συστάσεις της OSPAR στο πλαίσιο του εθνικού ρυθμιστικού
συστήματός τους.
-Σύμβαση της
Βαρκελώνης: Το 1976, 16 μεσογειακές χώρες υιοθέτησαν τη «Συνθήκη για την προστασία
της Μεσογείου ενάντια στη ρύπανση» (Συνθήκη της Βαρκελώνης). Η σύμβαση υπεγράφη
το 1976 με σκοπό την ενεργοποίηση και συνεργασία όλων των χωρών της Μεσογείου για
την πρόληψη, μείωση και καταπολέμηση της θαλάσσιας ρύπανσης και τροποποιήθηκε
το 1980. Η σύμβαση αυτή κυρώθηκε στην Ελλάδα με τον N. 855/1978 (ΦΕΚ
235/Α/23.12.1978), τον Ν. 1634/1986 (ΦΕΚ104/Α) και τον Ν.3022/2002 (ΦΕΚ 114/Α).
Η Συνθήκη της Βαρκελώνης περιλαμβάνει ένα πρωτόκολλο που αναπτύχθηκε για να
ελέγξει τη ρύπανση κατά τη διάρκεια των υπεράκτιων δραστηριοτήτων για την
έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. Το πρωτόκολλο διέπει τον έλεγχο
των επιβλαβών ή noxious ουσιών και υλικών, του πετρελαίου και των ελαιούχων
μιγμάτων, των αποβλήτων γεωτρήσεων, των αστικών υγρών αποβλήτων, των στερεών
αποβλήτων, των εγκαταστάσεων υποδοχής, της διασυνοριακής ρύπανσης κλπ. Το πρωτόκολλο
υπεράκτιων δραστηριοτήτων της Συνθήκης της Βαρκελώνης είναι η βάση για την
δημιουργία προτύπων για την απόρριψη αποβλήτων σε θαλάσσια οικοσυστήματα σε Μεσογειακές
χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μπορεί να αποτελέσει το σημείο αναφοράς για την
ανάπτυξη των Ελληνικών απαιτήσεων αναφορικά με την απόρριψη αποβλήτων
υπεράκτιων δραστηριοτήτων για την έρευνα και την εκμετάλλευση των
υδρογονανθράκων. Επιπλέον η Σύμβαση της Βαρκελώνης περιέχει συγκεντρωμένες σε
ένα έγγραφο τις κατευθυντήριες οδηγίες για διάφορες υπεράκτιες δραστηριότητες
σε αντίθεση με τη Σύμβαση OSPAR.
-Διεθνής Σύμβαση
MARPOL 73/78: Η Διεθνής Σύμβαση MARPOL (Μarine Pollution) 73/78 «περί προλήψεως
της ρυπάνσης της θαλάσσης από πλοία» προέκυψε από την Συνθήκη του 1973 και την
διάσκεψη του 1978 - πρωτόκολλο MARPOL. Η σύμβαση αυτή τέθηκε σε ισχύ στις 2
Οκτωβρίου 1983 για το Παράρτημα Ι που αφορούσε στο πετρέλαιο και το Παράρτημα
ΙΙ (που αφορούσε στις επιβλαβείς υγρές - χημικές ουσίες). Το παράρτημα V, που
καλύπτει τα απορρίμματα, τέθηκε σε ισχύ στις 31 Δεκεμβρίου 1988. Το Παράρτημα
ΙΙΙ, που καλύπτει τις επιβλαβείς ουσίες που μεταφέρονται σε συσκευασμένη μορφή,
τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1992. Το Παράρτημα IV, που καλύπτει τα λύματα,
τέθηκε σε ισχύ στις 27 Σεπτεμβρίου 2003. Το Παράρτημα VI, που καλύπτει την
ατμοσφαιρική ρύπανση, υιοθετήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1997. Η σύμβαση αυτή έθεσε
το νομικό πλαίσιο πρόληψης της ρύπανσης από πλοία καθορίζοντας τα όρια ρύπανσης
από απόρριψη πλοίων σε πολύ μικρές ποσότητες και οπωσδήποτε πέρα από προκαθορισμένη
απόσταση από την κοντινότερη ακτή. Επίσης, στις «Ειδικές Περιοχές» όπως είναι η
περιοχή της Μεσογείου απαγορεύονται σχεδόν οποιαδήποτε εκφόρτωση από τα πλοία. Συγκεκριμένα,
η Συνθήκη του 1973 προσδιόρισε ως ειδικές περιοχές τη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα,
τη Θάλασσα της Βαλτικής, την Ερυθρά Θάλασσα και την περιοχή των Περσικών Κόλπων,
τις οποίες θεωρεί ως περιοχές ευάλωτες στη μόλυνση από το πετρέλαιο και γι’αυτό
απαγορεύονται οι εκροές πετρελαίου σε αυτές. Οι τροποποιήσεις στα τεχνικά
παραρτήματα της συνθήκης MARPOL 73/78 ξεκίνησαν το 1984 με στόχο την συνεχή
προσπάθεια πρόληψης και διασφάλισης της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος
από τη ρύπανση των πλοίων. Στην Ελλάδα ο
Νόμος 1269/1982 (ΦΕΚ 89/Α/21.7.1982) κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση MARPOL 73/78.
Εισήγηση: Θα πρέπει να
καθοριστούν οι απαιτήσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων των γεωτρήσεων, και
των άλλων αποβλήτων που σχετίζονται με τις δραστηριότητες εκμετάλλευσης των
υδρογονανθράκων στη περιοχή αδειοδότησης. Κατά τη ανάπτυξη των εν λόγω
απαιτήσεων θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι σχετικές πρόνοιες της Σύμβασης της Βαρκελώνης
και της Σύμβασης OSPAR και πιθανά ορισμένα στοιχεία της σύμβασης MARPOL.
Επιπλέον πρέπει να γίνει λεπτομερής ανάλυση των προνοιών του πρωτοκόλλου υπεράκτιων
δραστηριοτήτων της Σύμβασης της Βαρκελώνης και των Παραρτημάτων του, έτσι ώστε
να επιβεβαιωθεί ότι όλες οι δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων
στη περιοχή αδειοδότησης είναι σύμφωνες με τις απαιτήσεις του.ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η Περιβαλλοντική Μελέτη συμπεριλαμβάνει ανασκόπηση των υφισταμένων περιβαλλοντικών και κοινωνικό-οικονομικών στοιχείων της περιοχής. Αν και κατά τη διάρκεια εκπόνησής της διαπιστώθηκε η έλλειψη στοιχείων που αφορούν σε μια σειρά από θέματα, μόνο όσα είναι σχετικά με το πρόγραμμα αδειοδότησης παρατίθενται εδώ. Πρώτιστη είναι η έλλειψη επαρκούς γνώσης σχετικά με την οικολογία των βενθικών κοινωνιών, συμπεριλαμβανομένης της έκτασης και των βιολογικών χαρακτηριστικών των λιβαδιών Ποσειδώνιας, πιθανής ύπαρξης κοραλλιών και χημειοσυνθετικών κοινωνιών. Προκειμένου να καλυφθεί αυτό το κενό, θα πρέπει να διεξαχθεί μια μελέτη αναγνώρισης των κοινωνιών, να χαρτογραφηθεί η έκταση του βυθού, για να τεκμηριωθεί η παρουσία των κοραλλιών και άλλων χαρακτηριστικών του πυθμένα της θάλασσας (epifauna) σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του, και για να προσδιοριστεί η πανίδα της περιοχής. Η κάλυψη των ελλείψεων αυτών θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση της υπάρχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης στην περιοχή αδειοδότησης, αλλά δεν θεωρείται ως απαραίτητη και ικανή συνθήκη για την συνέχιση της διαδικασίας αδειοδότησης.
Συνοπτικά τα
σχετικά ελλείμματα στοιχείων που προσδιορίζονται στην περιβαλλοντική μελέτη, με
τις σχετικές συστάσεις για περαιτέρω μελέτη, είναι τα ακόλουθα:
-Αξιολόγηση της
οικολογίας και έκτασης των σημαντικών βενθικών κοινωνιών.
-Μετρήσεις της
ποιότητας των ιζημάτων (επιφανειακών και σε βαθύτερα στρώματα), του αιωρούμενου
υλικού και του ρυθμού ιζηματογένεσης. Πρέπει να μετρηθούν οι συγκεντρώσεις των
υδρογονανθράκων και βαρέων μετάλλων στα ιζήματα του πυθμένα της θάλασσας στην
περιοχή αδειοδότησης, ούτως ώστε να είναι δυνατή η εκτίμηση των επιπτώσεων και
αλλαγών λόγω των δραστηριοτήτων έρευνας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων
στην περιοχή.
-Μετρήσεις ρύπων
(υδρογονάνθρακες, βαρέα μέταλλα) προτείνεται να γίνουν, πριν την έναρξη των
δραστηριοτήτων, σε οργανισμούς – δείκτες (δίθυρα, ψάρια) της περιοχής, ώστε να
συμπληρωθούν τα λίγα υπάρχοντα δεδομένα, που είναι περιστασιακά και ανεπαρκή,
και έτσι να χρησιμοποιηθούν ως βάση για΄την μελλοντική περιβαλλοντική παρακολούθησκ
της περιοχής.
-Επέκταση ή
αύξηση της ανάλυσης των υφιστάμενων ωκεάνιων προγνωστικών μοντέλων ροής
προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια και η αξιοπιστία των προσομοιώσεων της διασποράς
των διαρροών πετρελαίου.
-Συλλογή
επιπρόσθετων στοιχείων και δεδομένων σε σχέση με μετεωρολογικά δεδομένα, τα
υποεπιφανειακά ρεύματα, τη θερμοκρασία και την αλατότητα στην περιοχή αδειοδότησης,
επειδή τα υπάρχοντα δεδομένα είναι παλαιά.
-Χαρτογράφηση αρχαιολογικών
ευρημάτων και ναυαγίων, όπως και καλωδίων τηλεπικοινωνιών.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας
και Κλιματικής Αλλαγής με την εκπόνηση της ΣΜΠΕ στόχο έχει την προστασία του
περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Η ΣΜΠΕ εκπονήθηκε σύμφωνα
με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και
Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2001 «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών
επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων», στα πλαίσια της υλοποίησης της
πρωτοβουλίας του ΥΠΕΚΑ, για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων με τη
διαδικασία της «Διεθνούς Δημόσιας Ανοικτής Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος»,
στις περιοχές του Ιονίου πελάγους που θα παραχωρηθούν από το Ελληνικό Δημόσιο για
το σκοπό αυτό (ΦΕΚ 76Β – 27/1/2012 & Official Journal of the EU 7.3.2012/C
69/03). Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ ενσωματώθηκε στο θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας με την
ΚΥΑ 107017/28.8.2006 «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων
και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ».
Μερικές
δραστηριότητες αναζήτησης υδρογονανθράκων έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στη περιοχή
αδειοδότησης στο Πατραϊκό κόλπο. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα υδρογονανθράκων
στην Ελλάδα χρονολογείται από τις αρχές του 20ου αιώνα, με τις πρώτες
γεωτρητικές εργασίες να εκτελούνται από εταιρείες όπως η London Oil
Development, HELLIS, PAN-ISRAEL, DEILMAN-ILIO στις περιοχές Έλος Κερί Ζακύνθου,
Β_. Πελοπόννησο και Έβρο. Το 1960 ξεκίνησε
μια συστηματικότερη προσπάθεια από το τότε Υπουργείο Βιομηχανίας με τη συνδρομή
του ΙΓΜΕ και σύμβουλο το Γαλλικό Ινστιτούτο πετρελαίων (IFP). Πραγματοποιήθηκαν
εκτεταμένες γεωλογικές κυρίως έρευνες στη χερσαία Ελλάδα και εκτελέστηκαν 17
γεωτρήσεις μικρού βάθους. Την ίδια περίοδο, μεγάλες εταιρείες πετρελαίων έλαβαν
παραχωρήσεις, όπως η BP (Αιτωλοακαρνανία), ESSO (Β_ Πελοπόννησο, Ζάκυνθο,
Παξοί), HUNT (Θεσσαλονίκη), TEXACO (Θερμαϊκός), CHEVRON (Λήμνος), ANSCHUTZ
(Θεσσαλονίκη-Επανομή) και OCEANIC-COLORADO (Θρακικό πέλαγος), οι οποίες
πραγματοποίησαν περισσότερες από 40 γεωτρήσεις σε ξηρά και θάλασσα. Οι περισσότερες
από τις γεωτρήσεις αυτές διέτρησαν γεωλογικούς στόχους με ενθαρρυντικές
ενδείξεις υδρογονανθράκων και συνέβαλαν στον εμπλουτισμό της γεωλογικής γνώσης
και ςτην ενίσχυση της πεποίθησης για τις θετικές δυνατότητες της Χώρας.
Αποτέλεσμα βεβαίως των ερευνών αυτών ήταν η ανακάλυψη των πρώτων εκμεταλλεύσιμων
κοιτασμάτων στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου – κοίτασμα πετρελαίου Πρίνος και κοίτασμα
φυσικού αερίου Ν. Καβάλας - από την OCEANIC (1971-1974).
Το 1975 ιδρύεται
η ΔΕΠ Α.Ε και ψηφίζεται από την Ελληνική Βουλή ο πρώτος Νόμος για τις έρευνες υδρογονανθράκων
(ν. 468/76). Το 1985 ιδρύεται η ΔΕΠ ΕΚΥ θυγατρική της ΔΕΠ Α.Ε, ενώ το 1995 ψηφίζεται
ο ν. 2289/95 που αναμόρφωσε το αδειoδοτικό καθεστώς σύμφωνα με τη σχετική
κοινοτική οδηγία. Στις ΔΕΠ & ΔΕΠ-ΕΚΥ παραχωρήθηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο
24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα χωρίς διαγωνισμό.
Εκτελέσθηκαν 73.000 χιλιόμετρα σεισμικών 2D και 2.500 τ. χιλ. σεισμικών 3D,
καθώς και 73 ερευνητικές γεωτρήσεις βασισμένες στις σεισμικές έρευνες. Αποτέλεσμα
της ως άνω ερευνητικής δραστηριότητας ήταν η ανακάλυψη του κοιτάσματος
πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου και του κοιτάσματος φυσικού
αερίου στην Επανομή Θεσσαλονίκης, καθώς και ενδιαφέρουσες συγκεντρώσεις
βιογενούς αερίου. Η γνώση του γεωλογικού χώρου ενισχύθηκε σημαντικά, η
αξιολόγηση των περιοχών ενδιαφέροντος συστηματοποιήθηκε και η συλλογή και δημιουργία
εκτεταμένου αρχείου δεδομένων αποτελεί μια σοβαρή βάση για ένα νέο εγχείρημα.
Το 1996,
πραγματοποιήθηκε ο πρώτος διεθνής γύρος παραχωρήσεων 6 περιοχών, όπως αυτές παρουσιάζονται
στην Εικόνα 5.1. Παραχωρήθηκαν τελικά 4 περιοχές στη Δ. Ελλάδα: ΒΔ Πελοπόννησος
& Αιτωλοακαρνανία στην εταιρεία Τriton και Ιωάννινα & Δ. Πατραϊκός
κόλπος στη εταιρεία Enterprise Oil. Επενδύθηκαν 85 εκατ. €. σε σεισμικές
έρευνες και γεωτρήσεις. Οι έρευνες δεν απέδωσαν, αλλά και οι γεωτρήσεις δεν
έφθασαν το βάθος που προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες. Δεν διερευνήθηκαν δύο
σημαντικοί στόχοι: Α) Στα Ιωάννινα με την εγκατάλειψη της βαθιάς γεώτρησης
(4.000 μ.) λόγω σοβαρών τεχνικών προβλημάτων από την εταιρεία Enterprise Oil
και Β) στο Δ. Πατραϊκό κόλπο όπου δεν εκτελέσθηκε η προγραμματισμένη γεώτρηση
λόγω αποχώρησης της εταιρείας Triton (εξέπεσε εγγυητική επιστολή $8 εκατ.). Οι
εταιρίες αποχώρησαν το 2000-2001.
Το 2007, με
τροπολογία στο ν. 3587/2007 (άρθρο 20) το Ελληνικό Δημόσιο ανακάλεσε όλες τις παραχωρήσεις
στις ΔΕΠ/ΔΕΠ-ΕΚΥ/ΕΛΠΕ (μετά την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΠ ΕΚΥ και την αλλαγή της μετοχικής
σύνθεσης της ΕΛΠΕ ΑΕ), οι οποίες επανέρχονται στο ΥΠΕΚΑ πλην εκείνων που η ΕΛΠΕ
ΑΕ συμμετέχει στην ευρύτερη περιοχή του Πρίνου.
Βασικά
συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από τις μέχρι σήμερα έρευνες για
υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα είναι τα παρακάτω:
– Το δίκτυο των
σεισμικών ερευνών είναι αντικειμενικά αραιό αν υπολογιστεί το σύνολο της επικράτειας,
οι δε σεισμικές καταγραφές 2D της αντίστοιχης εποχής, χαμηλής ανάλυσης με βάση
τα σημερινά δεδομένα. Βεβαίως, παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες και αποτελούν μια
πολύ σημαντική βάση για την επόμενη φάση των ερευνών. Οι σεισμικές καταγραφές
που έγιναν την περίοδο 1999-2000 είναι υψηλής αξιοπιστίας.
– Ο
προσανατολισμός των γεωτρητικών ερευνών ήταν κυρίως σε ρηχούς και μέσου βάθους
στόχους οι οποίοι, όπως αποδείχθηκε, παρουσιάζουν περιορισμένο ενδιαφέρον αν
και δεν έχουν εξερευνηθεί στο σύνολο τους. Σε βαθύτερους στόχους (>4.000 μ.)
οι προοπτικές είναι ευνοϊκότερες, όμως δεν έχουν ερευνηθεί γεωτρητικά. Η έρευνα
στράφηκε κυρίως στις χερσαίες περιοχές, ενώ στο θαλάσσιο χώρο εστιάστηκε έως
μεσαία βάθη θάλασσας (μέχρι 500 μ), και περιορίσθηκε σε ορισμένες περιοχές του
Ιονίου πελάγους, μέρος του Θρακικού πελάγους και του Θερμαϊκού κόλπου.
Στο σύνολο των
περιοχών που καλύπτουν τα κριτήρια της διαγωνιστικής διαδικασίας της
"ανοικτής πρόσκλησης", περιλαμβάνεται ο δυτικός Πατραϊκός κόλπος, που
αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Συγκεκριμένα για τον Πατραϊκό
κόλπο οι σχετικά πρόσφατες σεισμικές έρευνες στην περιοχή έχουν εντοπίσει
ενδιαφέρουσες πετρελαιοπιθανές γεωλογικές δομές. Τα εκτιμώμενα απολήψιμα αποθέματα
είναι της τάξης των 200 MMbbls. Η πλέον
υποσχόμενη δομή δεν διατρήθηκε από την κοινοπραξία που είχε τα δικαιώματα (1ος
Γύρος Παραχωρήσεων) διότι ο ανάδοχος (Triton) επέστρεψε την περιοχή το 2001 για
λόγους εσωτερικών επιχειρηματικών επιλογών. Η περιοχή θεωρείται δύσκολη
δεδομένου ότι παρόμοιοι γεωλογικοί στόχοι δεν έχουν διατρηθεί μέχρι σήμερα στον
Ελλαδικό χώρο.
Η Ελλάδα δεν
μπορεί να αξιολογηθεί ως μια ερευνημένη περιοχή και κατατάσσεται σε frontier
area σύμφωνα με τη διεθνή ορολογία. Η πολιτική που το τελευταίο χρονικό
διάστημα ακολουθεί και υλοποιεί το ΥΠΕΚΑ, στοχεύει κατά πρώτον στην κάλυψη των
ελλείψεων των σεισμικών ερευνών με την προκήρυξη Διεθνούς Δημόσιας Πρόσκλησης
για συμμετοχή σε σεισμικές ερευνητικές εργασίες απόκτησης δεδομένων μη
αποκλειστικής χρήσης εντός της θαλάσσιας ζώνης στη Δυτική και Νότια Ελλάδα. Δεύτερος
άμεσος στόχος του ΥΠΕΚΑ είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης για
έρευνα και εκμετάλλευση περιοχών, όπως οι προαναφερόμενες, με τη μέθοδο της
ανοικτής πρόσκλησης.
Η αναλυτική
περιγραφή της μελέτης περιέχεται στην ιστοσελίδα http://takis.powweb.com/hcmr/SMPE%20W%20Patraikos.pdf
