- Η Ιτιά ως Εντυπωσιακό Βιοκαύσιμο, αλλά και στη Λαϊκή Παράδοση, στην Ιατρική, Φαρμακογνωσία..….

Τις Ιτιές (Salix spp.), τις βρίσκουμε στα αυτοφυή παραποτάμια δάση ή και καλλιεργούμενες σε φυτείες. Τα κλαδιά τους χρησιμοποιούνται για την κατασκευή καλαθιών και ψάθινων επίπλων. Από πολύ παλιά, η ιτιά θεωρούνταν φαρμακευτικό φυτό, καθώς ο χυμός των φύλλων και του φλοιού της είχε αντιπυρετικές ιδιότητες. Επίσης, η ιτιά συνδέεται με λαϊκές παραδόσεις και μύθους. Σήμερα, οι καλλιέργειες της ιτιάς θεωρούνται ελπιδοφόρες και σημαντικές για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων. Για παράδειγμα, η βιο-αιθανόλη που παράγεται από την ιτιά όταν χρησιμοποιηθεί σε βενζινοκινητήρες, παράγει 80% λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου σε σύγκριση με την καύση της συμβατικής βενζίνης. Εξάλλου, πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις διατυπώνουν εντυπωσιακά αποτελέσματα για το βιοκαύσιμο της ιτιάς. Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκε ότι ‘’……η ταλάντευση του δέντρου της ιτιάς στον άνεμο, ενεργοποιεί ένα γενετικό χαρακτηριστικό της, το οποίο πυροδοτεί μια διαδικασία ενίσχυσης της παραγωγής περισσότερο ζυμώσιμων σακχάρων, στο λεπτό κορμό και στα κλαδιά της, με αποτέλεσμα την παραγωγή ενεργειακά ανώτερων σακχάρων, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν ευκολότερα να μετατρέπονται σε υγρά βιοκαύσιμα ανώτερης ποιότητας και περίπου πέντε φορές μεγαλύτερης ποσότητας από το κανονικό’’.

Οι ιτιές, από βοτανική άποψη, περιλαμβάνουν περισσότερα από 300 είδη φυλλοβόλων θάμνων ή δέντρων, από μερικά εκατοστά μέχρι 21-24 μέτρα σε ύψος. Βρίσκονται ως αυτοφυή σε ολόκληρη την Ευρώπη, την Ασία, τη Νότια Αφρική, και τη Βόρεια Αμερική, ενώ λιγοστά είδη έχουν βρεθεί στο νότιο ημισφαίριο. Πιστεύεται ότι κατάγονται από την Κίνα και συχνά εμφανίζονται στην πανάρχαια κινέζικη τέχνη. Η ομορφιά τους τα κάνει να είναι δημοφιλή διακοσμητικά φυτά σε κήπους και σε πάρκα. Το βοτανικό όνομα της ιτιάς ‘’Salix’’ (αγγλ., Willow) προέρχεται από τις κέλτικες λέξεις "sal", που σημαίνει κοντά, και "lis" που σημαίνει νερό, επειδή η ιτιά ευδοκιμεί σε υγρά εδάφη, κοντά στις όχθες ποταμών, ρυακιών και λιμνών.

Η αρχαιοελληνική ιατρική τουλάχιστον από τα Μυκηναϊκά χρόνια χρησιμοποιούσε τις αντιπυρετικές και αναλγητικές ιδιότητες του φλοιού και των φύλλων της ιτιάς.....(για περισσότερα)
Οι νέες κοπέλες που είχαν θεραπευθεί από πόνους δυσμηνόρροιας πίνοντας αφέψημα φύλλων και φλοιού ιτιάς προσέφεραν άνθη στα "Ηράνθεια" του Αργούς στη θεά Ήρα μέσα σε καλάθια (ταλάρους) που τα είχαν πλέξει οι ίδιες μόνο από ιτιόβεργες. Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης (Κως, 460 π.Χ.-Λάρισα 377 π.Χ.), είχε παρασκευάσει από το φλοιό της ιτιάς ένα χυμό, φάρμακο για τον πυρετό, το σωματικό πόνο και την κούραση. Το δραστικό συστατικό αυτού του χυμού, είναι το γνωστό σήμερα σαλικυλικό οξύ (salicylic acid), ο πρόδρομος της ασπιρίνης. Σήμερα γνωρίζουμε ότι από φαρμακογνωστική άποψη, ο φλοιός και τα φύλλα της ιτιάς είναι πλούσια σε ιτεϊνη και σαλικίνη από τα οποία παράχθηκε το σαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη), αλλά και σε σαλικορτίνη και τανίνες.

Η ιστορία της ιτιάς είναι ιδιαίτερα πλούσια σε λαϊκές παραδόσεις και μύθους και είναι στενά συνδεδεμένη με την ελληνική μυθολογία. Ο Παυσανίας ταξινομεί την ιτιά ως το αρχαιότερο ιερό δένδρο των Ελλήνων. Σύμφωνα με τη μυθολογία, κάτω από το δέντρο αυτό γεννήθηκε και διαπαιδαγωγήθηκε η θεά Ήρα στη Σάμο και γι΄ αυτό οι κάτοικοι του νησιού λάτρευαν αυτή τη θεά. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν σύμβολο γονιμότητας. Επίσης, η ιτιά ήταν αφιερωμένη στους ποιητές, γιατί ο ήχος του ανέμου καθώς περνούσε μέσα από τα κλαδιά και τα φύλλα της, λέγεται ότι είχε ισχυρή επίδραση στο μυαλό με αποτέλεσμα την έμπνευση. Λέγεται, ότι ο Ορφέας (ξακουστός μουσικός και ποιητής της ελληνικής μυθολογίας ), πήρε τα δώρα της ευγλωττίας και της επικοινωνίας από την ιτιά κουβαλώντας μαζί του τα κλαδιά της κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στον κάτω κόσμο.

Η ιτιά στην ελληνική λαϊκή παράδοση είναι το δένδρο που δεν το πιάνει το αστροπελέκι (κεραυνός)-αλεξικέραυνο δένδρο, αλλά θεωρείται και η προσωποποίηση της Εύας που μετάνιωσε για το προπατορικό αμάρτημα. Υπάρχει η παροιμία που λένε οι μανάδες στα τσοπανόπουλάα τους: "Απ' τα έλατα να φεύγεις/ και από τις βαλανιδιές/ στην ιτιά και κρανιά από κάτω/ βρίσκεσαι σε σιγουριά". Μια χριστιανική παράδοση λέει ότι μόλις βαπτιζόταν ο Χριστός στον Ιορδάνη ποταμό, όλα τα δένδρα έγερναν την κορυφή τους και προσκυνούσαν, όμως η ιτιά δεν έγειρε μόνο την κορυφή της, αλλά έκλεινε ευλαβικά όσο μπορούσε πιο χαμηλά όλα τα κλωνάρια της και προσκύνησε το Χριστό. Η ιτιά δεν ξανασήκωσε τα κλαδιά της και όσο υπάρχει αυτός ο Κόσμος θα προσκυνάει το γιό του Θεού. Οι παλιές μαμές έκαιγαν τα κλαδιά της ιτιάς μέχρι να γίνουν κάρβουνο και μ' αυτό μουτζούρωναν τη θηλάζουσα λεχώνα και το βρέφος για να μην τους πιάσει το κακό μάτι μέχρι να σαραντίσουν. Το κάρβουνο από ιτιά διώχνει το Χάρο. Επίσης, οι παλιοί δάσκαλοι με καμένα κλαδιά ιτιάς έφτιαχναν τα μολύβια των μαθητών τους.

Οι περισσότερες ιτιές αναπτύσσονται πολύ γρήγορα, προτιμούν το υγρό έδαφος και τον ήλιο, και έχουν μακριά διάρκεια ζωής. Τα νεαρά τους κλαδιά είναι ευλύγιστα και σκληρά, αλλά οι παλιοί βραχίονες είναι μαλακοί και εύθραυστοι. Τα φύλλα στις περισσότερες ιτιές είναι μακριά, λεπτά και λογχοειδή. Τα λουλούδια της ιτιάς (συνήθως σε διαφορετικά δένδρα τα αρσενικά από τα θηλυκά) εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη, πριν ή μετά τα φύλλα και σχηματίζουν ίουλους (κρεμαστά χνουδωτά άνθη), τα οποία φυτρώνουν απ' ευθείας από τα κλαδιά.

Ως προς την παραγωγή βιοκαυσίμων, επιστήμονες  από το πανεπιστήμιο Cambridge στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπίστωσαν ότι μπορεί να παραχθεί βιοαιθανόλη από την ιτιά. Τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι αυτή η βιοαιθανόλη, όταν χρησιμοποιηθεί σε βενζινοκινητήρες παράγει 80% λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου σε σύγκριση με την καύση βενζίνης που προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Μάλιστα, αυτή η καύση βιοαιθανόλης από την ιτιά είναι αρκετά οικονομικότερη σε σύγκριση με τα βιοκαύσιμα που προέρχονται από καλλιέργειες καλαμποκιού στις ΗΠΑ. Εξάλλου, αυτές οι καλλιέργειες ιτιάς, μπορούν να αποδίδουν συνεχώς για παραγωγή βιο-αιθανόλης, μέχρι και τα 30 χρόνια τους, καθώς μετά από κάθε συγκομιδή των βλαστών τους για την παραγωγή αιθανόλης, δίνουν πολύ σύντομα καινούργιους βλαστούς, ενώ η ανάπτυξή τους απαιτεί λιγότερο από το ένα δέκατο του λιπάσματος που χρησιμοποιείται για τις περισσότερες καλλιέργειες δημητριακών που παράγουν βιοκαύσιμα. Σημειώνεται ότι σε αυτό το χρονικό διάστημα ο παραγόμενος από το φυτό άνθρακας παραμένει επιτόπου στο έδαφος, καθώς αυτό δεν έχει οργωθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, αυτή η παραγωγή δεν φαίνεται να είναι ακόμη οικονομικά βιώσιμη, καθώς είναι  απαραίτητη υψηλή επένδυση κεφαλαίου για την αγορά και το φύτεμα των ιτιών, ενώ και τα ένζυμα που απαιτούνται για να μετατρέψουν τα φυτικά σάκχαρα της ιτιάς σε αιθανόλη, είναι ακριβά στην αγορά. Επίσης, η μελέτη δείχνει ότι η επιλεκτική αναπαραγωγή μπορεί να βοηθήσει να αλλάξει αυτό. Δηλαδή, μπορεί να αξιοποιηθεί η σημαντική γενετική ποικιλότητα των ιτιών μέσω της αναπαραγωγής για να γίνει ακόμα πιο κατάλληλη -υψηλότερη αναλογία κυτταρίνης προς λιγνίνη– που θα αυξήσει την απόδοση της ιτιάς σε αιθανόλη και για τη χρήση της ως υγρό βιοκαύσιμο. Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα της ιτιάς πάνω στα βιοκαύσιμα πρώτης γενιάς, είναι ότι μπορεί να καλλιεργηθεί σε οριακά εδάφη, ενώ βελτιώνει ακόμα και την ποιότητα του εδάφους. Εξάλλου, από περιβαλλοντική άποψη οι φυτείες ιτιάς είναι ελκυστικές για μια ποικιλία της άγριας ζωής, δημιουργώντας και θετική επίπτωση στην τοπική βιοποικιλότητα.

Αρκετά πρόσφατα διαπιστώθηκαν εντυπωσιακά αποτελέσματα ως προς την ποιότητα και την παραγόμενη ποσότητα βιοκαυσίμων από την ιτιά, ώστε να αποτελέσει αυτή μια πολλά υποσχόμενη και ταχέως αναπτυσσόμενη πηγή βιοκαυσίμων. Ειδικότερα, πειράματα με ιτιές που διεξάχθηκαν στο Imperial College του Λονδίνου, έδειξαν ότι όπου καλλιεργήθηκαν ιτιές σε γωνία 45 μοιρών από το έδαφος, τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά, ως προς την ποσότητα και τον τύπο των παραγόμενων σακχάρων των φυτών από τα οποία με ειδική ζύμωση παράγονται πολύτιμα βιοκαύσιμα. Συγκεκριμένα, η ταλάντευση του δέντρου και η κίνηση του κορμού ενεργοποιεί ένα γενετικό χαρακτηριστικό που ενισχύει τα μόρια σακχάρων στο λεπτό κορμό και στα κλαδιά της ιτιάς, καθώς το φυτό επιχειρεί να επανέλθει σε ορθή γωνία με το έδαφος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή ενεργειακά ανώτερων σακχάρων, τα οποία ευκολότερα μπορούν να μετατραπούν σε βιοκαύσιμα. Έτσι, για παράδειγμα φαίνεται σε ερευνητική κλίμακα, ότι η απαλή ταλάντευση της ιτιάς στον άνεμο, πυροδοτεί μια διαδικασία παραγωγής περισσότερο ζυμώσιμων σακχάρων, πολύτιμων για τη βιομηχανία βιοκαυσίμων. Εκτιμάται, πως η καλλιέργεια της ιτιάς σε γωνίες ως προς το έδαφος, μπορεί να επιτείνει τη διαδικασία και να συμβάλλει στην παραγωγή ποσότητας βιοκαυσίμων πέντε φορές μεγαλύτερης από το κανονικό, καθώς τα δέντρα θα επιχειρούν να επανέλθουν σε όρθια-κάθετη θέση τους. (πηγές: http://www.myscience.cc/wire/wind_in_the_willows_boosts_biofuel_production-2013-imperial -Wind in the willows boosts biofuel production, 18 January 2013, Environmental Sciences, Life Sciences,  http://thesciencesays.southernfriedscience.com/ethanol-from-willow-trees-%E2%80%93-is-it-worth-it, -AL Stephenson, P. Dupree, SA Scott and JS Dennis (2010) The environmental and economic sustainability of potential bioethanol from willow in the UK. Bioresource Technology 101, 9612-9623, http://www.botany.com/salix.html, http://vivo.cornell.edu/display/AI-25894248449, http://www.salix.com/index.aspx )