- Η λίμνη Ξυνιάδα που χάθηκε!

(Πηγή:σταχυολόγηση και διασκευή από κείμενα Δ.Καρέλη και άλλων). H λίμνη Ξυνιάδα ή  Δαουκλή ή Ταουκλή (τουρκική λέξη που σημαίνει λίμνη πλούσια σε πουλιά) βρισκόταν μεταξύ Λαμίας και Δομοκού (νοτιοδυτικά του Δομοκού και δυτικά της Mελιταίας), στο ομώνυμο οροπέδιο του όρους Όθρυς σε υψόμετρο 463 μέτρα. Eίχε σχήμα αχλαδιού, η έκταση της ήταν 31.600 στρέμματα και το βάθος της κατά καιρούς έφτανε και τα 5 μέτρα. Πριν την αποξήρανσή της, μέσα στη λίμνη υπήρχαν προς την νοτιοανατολική όχθη της, δύο νησιά, που το μεγαλύτερο από αυτά είχε ύψος περί τα 100 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης. Σε αυτό το βραχώδες νησί  τοποθετείται η αρχαία "Ξυνία" ή Ξυνιαί ή Ξυνιάδαι. Tο όνομά της σύμφωνα με τη μυθολογία οφείλει στις ‘’Ξυνιάδες’’ νύμφες, οι οποίες κατέβαιναν από τα γύρω δασωμένα βουνά για να λουστούν στα νερά της λίμνης. Κατ' άλλους ίσως στη λέξη ‘’Κοινή’’ αρχαϊκώς ‘’Ξοινή’’ , επειδή βρισκόταν ανάμεσα στα όρια της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας. Η λίμνη αναφέρεται από τον Ηρόδοτο και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο στα ‘’Αργοναυτικά’’ του.

Ένας ντόπιος συγγραφέας περιγράφει ως εξής την πορεία της αποξήρανσης της λίμνης  και το τέλος της Ξυνιάδας. «….Τα νερά της είχαν περιορισθεί πλέον στό κέντρο καί άπό έκεί διά τού ποταμού Ονόχωνου έχύνοντο στό Θεσσαλικό κάμπο. Σημειωτέον δε ότι γιά νά χυθούν τά νερά της λίμνης, ή κοίτη τού ποταμού Όνόχωνου είχε όνοιχτεί καί έκβαθυστεί μέ τίς μεγάλες φαγάνες της έταιρείας πού τήν αποξήρανε. Μαζί μέ τά νερά της λίμνης συγκεντρώνονταν στό κέντρο καί τά ψάρια σέ μεγάλες ποσότητες. Έτσι όλα τά ψα­ροπούλια της είχαν μαζευτεί στή Ξυνιάδα καί έτρωγαν τά ψάρια της. Όσο τά νερά έφευγαν, τόσο τά ψάρια συνωστίζονταν καί πολλές ποσότητες άπ' αύτά, όσα δέν είχαν όκολουθήσει τό ρεύμα τού ποταμού έμειναν στή ξηρά πρός μεγάλη χαρά τών πουλιών,....(για ολόκληρο το κείμενο πατήστε κλικ ΕΔΩ).

πού κατά σμήνη έπεφταν στή λίμνη. Ήταν πραγματικά ενα πο­λύ θλιβερό θέαμα καί άκρως συγκινητικό.Ή λίμνη Ξυνιάδα άφησε πλέον τήν τελευταία της πνοή, έπαψε πιά νά ζεί καί νά προσφέρει τό θησαυρό της, τήν όμορφιά της, τίς χαρές καί τίς λαχτάρες της. Ανήκει πλέον στήν ιστορία. Αποτελεί πλέον μιά γλυκειά ανάμνηση».

».Υπάρχουν και σήμερα –περιοχή των τότε νησιών της λίμνης- ερείπια των τειχών της αρχαίας Ακροπόλεως Ξυνιάδος, μυκηναϊκής εποχής, με περιφέρεια 940 μέτρα. Το αρχαίο τείχος έχει καλυφθεί σε κάποια σημεία με βυζαντινή οχύρωση, η οποία κατά το μεσαίωνα χρησίμευε και για την προστασία του Φεουδάρχη της περιοχής. Εξάλλου, βαθιά τάφρος χώριζε τη νησίδα από τη ξηρά με την οποία επικοινωνούσε μέσω στενού πέτρινου διαδρόμου και ξύλινης γέφυρας, στη θέση της οποίας κατά τον μεσαίωνα υπήρχε η κινητή γέφυρα που προάσπιζε την είσοδο του φρουρίου και επέτρεπε την επικοινωνία με την ξηρά. Λέγεται ότι στα πρασινογάλαζια νερά της λίμνης φιλοξενούνταν πλήθος ψαριών όπως τούρνες , γλήνια,  κυπρίνοι, κέφαλοι, πλατίτσες, πελεκούδες, τσερνίτσες, τα χάνια, ο τόνος, τα χέλια και άλλα είδη. Επίσης, αναφέρεται ότι στη γύρω περιοχή φώλιαζαν εκατοντάδες πελαργοί και πολλά σπάνια είδη πουλιών. Tο χειμώνα έβρισκαν εδώ καταφύγιο, αγριόχηνες, αγριόπαπιες, καλημάνες, νερόκοτες και φαλαρίδες. Υπήρχε ακόμη και το υδρόβιο θηλαστικό βίδρα, που είναι υπό εξαφάνιση σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Οι λόγοι που επέβαλαν την αποξήρανση της λίμνης ήταν η υγεία των παραλιμνίων κατοίκων που μαστίζονταν από την ελονοσία, η προστασία των εδαφών της θεσσαλικής πεδιάδας από τις χειμερινές πλημμύρες στην περιοχή των Σοφάδων, αλλά και η αποκάλυψη νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, με σκοπό την παραχώρησή τους στους ακτήμονες, αλλά και στους ψαράδες που θα έχαναν τη δουλειά τους. Έτσι, η αποξήρανση της λίμνης άρχισε το Δεκέμβριο του 1936, αλλά τα έργα επιβραδύνθηκαν, λόγω του Ελληνοϊταλικού πολέμου, της περιόδου κατοχής αλλά και του εμφυλίου. Ξανάρχισαν τα έργα αποξήρανσης στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οπότε και ολοκληρώθηκαν.

Για την αποξήρανση της λίμνης, τα νερά της διοχετεύθηκαν -μέσω δύο σηράγγων, μιας μήκους 40 μέτρων κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή και μιας άλλης μήκους 23 μέτρων κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή ‘’Ντεκοβίλ’’ (γραμμή μικρού ανοίγματος) και Δημοσίου δρόμου- στο χείμαρρο Ωνωχόνο ή Πενταμίλλη, και από εκεί στον ποταμό Ενιπέα ή Φαρσαλίτη και μετά στον Πηνειό. Τα έργα περιελάμβαναν μια εξωτερική τάφρο -μήκους 7 χιλιομέτρων και με μέγιστο βάθος 12 μέτρων-, ενώ εσωτερικά της λίμνης διανοίχθηκε τάφρος 5 χιλιομέτρων. Το όλο έργο παρουσίασε πολλές δυσκολίες, καθώς λόγω της βραχώδους εκσκαφής , της αστάθειας των εδαφών και της εκσκαφής εντός λασπώδους υγρού εδάφους, αποκλείονταν η χρήση απλών σκαπτικών μηχανημάτων. Για το λόγο αυτό χρειάστηκε η κατασκευή και η επιτόπου συναρμολόγηση, ειδικής αναρροφητικής πλωτής βαθυκόρου (μελέτη και σχέδια του Μηχανολόγου-Μηχανικού Μιχ. Συκώκη).

Σήμερα ο πυθμένας της λίμνης καλλιεργείται κυρίως με αρδευόμενες ανοιξιάτικες καλλιέργειες, όπως ζαχαρότευτλα, αραβόσιτος, βιομηχανική τομάτα κ.ά. Η μείωση της απόδοσης όμως των παραπάνω εκτάσεων, η πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, αλλά και άλλοι παράγοντες καθιστούν, όπως διατείνονται μερικοί, ως μόνο άξονα ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής την αποκατάσταση μέρους της παλαιάς λίμνης Ξυνιάδας. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση ανασύστασης των αποξηραμένων λιμνών στην Ελλάδα. Δειλά- δειλά έπεσε η πρόταση για ανασύσταση της λίμνης Ξυνιάδας. Και μερικοί ντόπιοι αναμένουν….. να ξαναγεννηθεί και τα πουλιά μαζί με τις νεράιδες των θρύλων να ξαναβουτήξουν στα δροσερά νερά της...
Για την ιστορία της περιοχής αξίζει να αναφερθούν και τα πιο κάτω. Ο βολιώτης περιηγητής Νικόλαος Μάγνης,  αναφέρει (Περιήγησις ή Τοπογραφία της Θεσσαλίας και της Θετταλικής Μαγνησίας)  για τη λίμνη τα εξής, κατά το έτος 1848. «…Εις την περιοχήν ταύτην των Φαρσάλων, είναι και η λίμνη η λεγομένη Δαουκλή, η πάλαι Ξυνιάς. Εντός της λίμνης ταύτης υπάρχει μικρά νήσος, επί της οποίας κατέφυγον οι κάτοικοι του χωρίου Δαουκλή εις τον καιρόν της επαναστάσεως του 1821 έτους και διέμενον αυτού μέχρι του 1838, κτίσαντες μικράς οικίας, αποφεύγοντες τας καταπιέσεις και κακώσεις των τουρκικών στρατευμάτων, και τας διαρπαγάς των ληστών μετέπειτα. Έχοντες τας οικογενείας των επι της νήσου εξήρχοντο επί μονοξύλων την ημέραν, ότε δεν υπόπτευον κίνδυνον τινα και εγεώργουν τους αγρούς των». Και συνεχίζει. « Προς την ανατολικήν πλευράν της λίμνης είναι τα ερείπια της πάλαι Ξυνίας, και επί των ερειπίων αυτής είναι κτισμένον το χωρίον Δαουκλή. Η γη είναι σχεδόν όλη ευφορωτάτη εις παντός είδους τα γεννήματα, εις όσπρια εξαίρετα, μάλιστα ερεβίνθια, από τα οποία ψήνουσιν οι εγχώριοι τρωγάλια (στραγάλια) και τα μεταφέρουσιν προς πώλησιν εις όλην την Θεσσαλίαν. Τρέφει ο τόπος ζώα πολλά και διάφορα, οίον ποίμνια, αιπόλια, βόας, ίππους, ημιόνους και όνους, εκ των οποίων γίνεται εμπόριον σημαντικότατον πάντοτε μεν, μάλιστα δε εις κατά τον Αύγουστον συναγομένην εν Φερσάλοις εμπορικήν Πανήγυριν, εκτός της κατά τρίτην ημέραν της εβδομάδος συναγωμένης εμπορικής πανηγύρεως». Εξάλλου, ο λογοτέχνης Σερ Τσίτσας περιγράφει. «Το σημερινό χωριό Ξυνιάδα,  τα καλοκαίρια συγκεντρώνει πελαργούς, που αποτελούν τη γραφικότατη νότα των χωριών αυτών, που γειτνιάζουν με το Θεσσαλικό κάμπο. Στέκουν ακίνητοι στις στέγες και τους μιναρέδες των καπνοδόχων, σαν τους ιερωμένους του Ισλάμ, που προσεύχονται στον Αλλάχ. Οι πελαργοί προσέφεραν πανάρχαιες υπηρεσίες στον αγροτικό κάμπο του Δομοκού και της Θεσσαλίας. Κάποτε όπως διηγείται ο Αριστοτέλης, η Θεσσαλία γέμισε φίδια και ο κόσμος σκεπτόταν να εκπατριστεί. Επάνω στην κρίσιμη εκείνη ώρα, ήρθαν μεγάλα σμήνη πελαργών και ξεκαθάρισαν τον τόπο από τα επικίνδυνα φίδια. Οι Θεσσαλοί σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ψήφισαν ειδικό νόμο που απειλούσε με την ποινή του θανάτου εκείνον που θα σκότωνε πελαργό (…έχοντος τοις αυτοίς γίγνεσθαι οίσπαρ και ο ανδροφόνος)...». Εξάλλου, σχετικά κείμενα για την περιοχή αναφέρουν και τα ακόλουθα. «Είναι πιθανό οι πρώτοι κάτοικοι της να είναι απόγονοι των Ξυνιαίων που επέζησαν από την επιδρομή των Αιτωλών και την καταστροφή της πόλης τους στο νησί κατά το έτος 193 π.Χ. Η προηγούμενη ονομασία της ως Νταουκλί ή Ταουκλί είναι Τουρκική και σημαίνει ‘’ορνιθώδεις’’ προφανώς από τις πολλές νερόκοτες που διαβιούσαν στα νερά της Ξυνιάδας λίμνης. Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 και ως το 1838 οι κάτοικοι του χωριού έζησαν πάνω στη νησίδα «Αραπονήσι» βγαίνοντας μόνο οι άντρες και την ημέρα για τις γεωργικές τους εργασίες και το βράδυ επέστρεφαν στο Νησί υπό τον φόβο των Τούρκων που τους καταπίεζαν. Κοντά στην Ξυνιάδα (τότε Νταουκλί) στα τέλη του 1832 σφαγιάστηκαν 300 κλεφταρματωλοί αγωνιστές από τους Τούρκους που τους παγίδευσαν. Στην Ξυνιάδα είχε την έδρα και την κατοικία του ο ιδιοκτήτης του Τσιφλικιού της περιοχής, Γεώργιος Πλατανίωτης. Στην κατοικία του Πλατανιώτη στην Ξυνιάδα φιλοξενήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος επισκέφθηκε την περιοχή θέλοντας να ενημερώσει ο ίδιος για την επικείμενη απαλλοτρίωση του κτήματος ‘’Νταουκλή’’ μιας και ο Πλατανιώτης ήταν παλιός βουλευτής».