Φως, χρώματα, βραχοσυνθέσεις, γεύσεις, αρώματα, ιστορία, μύθοι και παραδόσεις είναι και παραμένουν στα Κύθηρα. Το γνωστό Τσιρίγο, το νησί της Κυθήριας Αφροδίτης, το καταπράσινο νησί, με τις καταγάλανες θάλασσες μέσα στο απόλυτο Μεσογειακό φως, στην πλούσια εναλλαγή των τοπίων, στα διάσπαρτα μνημεία του πολιτισμού με ελκυστικούς μύθους και με μοναδικές παραδόσεις που
σηματοδοτούν τη μοναδικότητα των Κυθήρων, αυτού του τόπου που βρέθηκε σ' ένα σταυροδρόμι φυσικών και πολιτιστικών επιρροών, αλλά που ισορρόπησε την ελληνική φύση, την παράδοση με την επίδραση της Δύσης, πλάθοντας έναν ιδιόμορφο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και πολιτισμικό χαρακτήρα.
Μούλεγε κατά την πρόσφατη ξενάγησή μας στα Κύθηρα, ο πρώην Διευθυντής του Ελληνικού Λυκείου στο Ντόρμουθ της Γερμανίας –γέννημα θρέμμα του Τσιρίγου και από τις πλέον καταξιωμένες οικογένειες του- ότι , ‘’… μεγαλώνοντας, μοχθώντας και βιώνοντας τη ζωή και τη φύση στα Κύθηρα είναι αδύνατο να αγνοήσεις το παρελθόν, την ιστορία, τους μύθους και τις παραδόσεις και να τα αποσυνδέσεις από τη μοναδικότητα του τοπίου και της φύσης. Εδώ, το παρόν είναι η συνέχεια του παρελθόντος. Εδώ, στα Κύθηρα, οι άνθρωποι ήταν και παραμένουν απαράλλακτα οι ίδιοι με αυτούς που κατοικούσαν στο νησί από τους Μινωικούς, κλασικούς, βυζαντινούς και μεσαιωνικούς χρόνους. Άλλωστε, για τα πάντα στα Κύθηρα φαίνεται ότι υπεύθυνο είναι ‘’ το φως’’ όπως έγραφε και ο Σεφέρης σε πολλά κείμενά του για τα νησιά’’......για περισσότερα
Η ιστορικές διαδρομές των Κυθήρων ξεκινούν από τους Κρήτες και τους Φοίνικες που εμπορεύονταν την πορφύρα, απ’ όπου και η παλαιότερη ονομασία του νησιού που ήταν Πορφυρούσα. Μάλιστα, πρόσφατα στην κορυφή του βουνού του Αγ.Γεωργίου στον Αβλέμονα, βρέθηκε το πρώτο εκτός Κρήτης, Μινωικό ‘’ιερό κορυφής΄΄. Αργότερα στην πορεία του χρόνου τα Κύθηρα γίνονται τμήμα του Μυκηναϊκού κράτους, κατόπιν οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες εναλλάσσονται στην κατάκτηση του νησιού και αργότερα οι Ρωμαίοι. Οι μετέπειτα φάσεις ακμής του νησιού εστιάζονται στους βυζαντινούς, βενετσιάνικους και στην αγγλοκρατία κατά την περίοδο της οποίας δημιουργούνται υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, εκπαίδευσης και διοικητικής μέριμνας, ενώ την ίδια περίοδο οι κοινωνικές δομές περνούν με τη σταδιακή κατάργηση της δύναμης των ευγενών στην εξάπλωση της αστικής τάξης των γαιοκτημόνων, των εμπόρων και των γεωργών.
Ως προς το φυσικό περιβάλλον, αλλού είναι μοναδικό σε αγριότητα, κάπου αλλού είναι ελκυστικό σε ηρεμία και γαλήνη. Φαράγγια, κοιλάδες, εύφορες μικρές πεδιάδες, ποτάμια, ρυάκια, καταρράκτες αλλά και ξερότοποι. Ωστόσο, είναι ένας τόπος γεμάτος, εκτός από φως, χρώματα και γεύσεις, με θρύλους και δραστηριότητες που σημάδεψαν βαθιά –βλέπε ρεματιές, φαράγγια και σπηλιές- τον τόπο και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων. Είναι βέβαιο ότι η πολύ πλούσια φυσική ιστορία που έφτασε στη σημερινή της όψη, αλλάζοντας πολλές φορές άλλοτε από φυσικές δυνάμεις και άλλοτε από τις επεμβάσεις του ανθρώπου, αποτελεί ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά του νησιού. Ωστόσο, η Κυθηραϊκή φύση πλημμυρίζει παντού από χρώματα, μορφές, αρώματα, γεύσεις και φυσικά προϊόντα.
Η γεω-μορφολογία του νησιού ευνοεί τη δημιουργία υποθαλάσσιων και παράκτιων σπηλαίων αλλά και φαραγγιών. Μικρά και μεγάλα φαράγγια διασχίζουν το νησί με σημαντικότερο εκείνο της Κακής Λαγκάδας της Παλιόχωρας που θεωρείται παράδεισος για το βοτανικό του πλούτο και άφθονη πανίδα του, πέρα από τις μοναδικές γεωμορφές που υποδηλώνουν συνεχή φυσική ενέργεια και δράση. Εδώ μπορείς να δεις πάνω από 25 είδηπουλιών να φωλιάζουν, από τα 52 είδη που έχουν διαπιστωθεί σε όλα τα Κύθηρα, ενώ τα
πουλιά που ξεχειμωνιάζουν ξεπερνούν τα 120 είδη. Εξάλλου, οι ποταμοί και οι χείμαρροι εμπλουτίζουν τις Τσιριγώτικες θάλασσες με πλούσια υλικά ανόργανης και οργανικής ύλης με αποτέλεσμα να δημιουργούνται άριστης ποιότητας ψαρότοποι.
Πολυάριθμοι και οι τόποι λατρείας από την κλασική και κυρίως τη βυζαντινή περίοδο. Έναν αντίστοιχο μικρό Μυστρά συναντάς στην Κάτω Χώρα, κοντά στο Μυλοπόταμο, με το μεσαιωνικό κάστρο, τις σκήτες, τα κελιά των μοναχών, τις αποθήκες τους και τα πολυάριθμα εκκλησάκια. Από τα μοναστήρια του νησιού τα σημαντικότερα είναι η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα, η Αγία Μόνη, ο Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, ο Αγ. Θεόδωρος και η Αγ. Ελέσσα.
Το θυμάρι, το σπάρτο, το φασκόμηλο, η σεμπρεβίβα –το αμάραντο των βραχονησίδων που‘’Πάντα Ζει’’-, πεύκα, πλατάνια, σχίνα, μυρτιές, αγριελιές, χαρουπιές, ασφάκες, κρίταμα, αγριοβιολέτες, αλμυρίκια, κάπαρη, φραγκοσυκιές και ένας ατέλειωτος φυσικός βοτανικός πλούτος πλαισιώνουν τα χωριά, τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, τις παραλίες, τις ομαλές και απόκρημνες ακτές, τα γύρω μικρά νησιά.
Στη Χώρα, που είναι η παραδοσιακή πρωτεύουσα του νησιού, μπορείς να απολαύσεις τη μοναδική θέα προς το Κρητικό πέλαγος, το γειτονικό Καψάλι, και τα Αντικύθηρα. Εδώ, διαλέξτε γευστικά και σπάνια παραδοσιακά προϊόντα. Στο Καψάλι, το παραδοσιακό επίνειο
του νησιού, με το μαγευτικό δίδυμο φυσικό κόλπο, που η παράδοση τα θέλει να υποδηλώνουν τα ‘’δυο στήθια της Κυθηραίας Αφροδίτη’’, βουτήξτε στην αμμουδερή θάλασσά του και περιεργαστείτε τα παραλιακά μαγαζιά που είναι γεμάτα από ζωή μέχρι πρωίας. Μπροστά στο Καψάλι δεσπόζει ο μονόλιθος-βραχονησίδα Χύτρα ή Αυγό με τις μοναδικές θαλασσινές σπηλιές όπου φωλιάζουν οι φώκιες, ο μαυροπετρίτης και όπου ψηλά
στα απρόσιτα βράχια φυτρώνει το σήμα κατατεθέν των Κυθήρων, το ξηροφυτικό μικρό κίτρινο χρυσάνθεμο η σεμπρεβίβα, που ….πάντα ζει. Στο Λιβάδι, περιπλανήσου στον παραδοσιακό οικισμό του με αρκετά διάσπαρτα αρχοντικά, την πέτρινη με τα 13 τόξα
γέφυρα στο Κατούνι και άλλα έργα υποδομής από την εποχή της αγγλοκρατίας. Ο Μυλοπόταμος έχει τη δροσερότερη πλατεία των Κυθήρων κάτω από πελώρια πλατάνια, ενώ παραδίπλα ρέουν νερά και υπάρχουν καταρράκτες και νερόμυλοι. Ο Αβλέμονας, παραδοσιακό ψαροχώρι με ξεχωριστή ομορφιά μέσα στο κατάξερο γύρω περιβάλλον, φαντάζει μακρυά ως κουκλο-οικισμός. Σήμερα, καινούργια σπίτια διατηρώντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική δημιουργούν πανέμορφες εικόνες και ελκυστικό περιβάλλον.
Στο λιμάνι του Αβλέμονα το 1802, ναυάγησε ένα από τα πλοία που ο αρχαιοκάπηλος Ελγιν, μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα. Λίγο πριν τον Αβλέμονα, στην περιοχή Παλαιόπολη, υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας Σκάνδειας, πόλης που λέγεται ότι αριθμούσε 25000 κατοίκους και που καταστράφηκε μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.
Η Αγία Πελαγία και το Διακόφτι είναι τα σημερινά λιμάνια που πιάνουν τα πλοία όταν έρχονται από την Κρήτη, το Γύθειο και τη Νεάπολη Λακωνίας. Ο Ποταμός είναι το κεφαλοχώρι στη βόρεια περιοχή του νησιού με παζάρι παραδοσιακών προϊόντων.
Δοκιμάστε εδώ το παραδοσιακό γλυκό συκαλάκι, τις φυσικές μαρμελάδες, τις σπιτικές μάντολες (καραμελλωμένα αμύγδαλα), το μπουτίνο, το μοσχάπιδο, το μαστό της Αφροδίτης, τους ροζέδες, κουφέτο και σύκο, τα αμυγδαλωτά. Επίσης, γευτείτε το παραδοσιακό Κυθηριώτικο τσίπουρο τη φατουράδα (τσίπουρο και κανελογαρύφαλα), το τοπικό λικέρ σεμπρεβίβο, το θυμαρίσιο μέλι, το ντόπιο κρασί, το ξύδι και το λάδι. Τα Μητάτα, παραδοσιακό αγροτο-κτηνοτροφικό χωριό με απέραντη θέα στις γειτονικές ρεματιές, το φαράγγι του Τσάκωνα όπου στους βράχους του είναι λαξευμένα ξωκκλήσια και δίπλα στη ρεματιά βρίσκονται τα εύφορα περιβόλια. Οι πολλές πηγές, το φαράγγι και οι ρεματιές δημιούργησαν θρύλους για νεράιδες, ξωτικά και πειρατές. Εδώ θα βρεις μοναδικές ποικιλίες ροδάκινου. Στις γύρω σπηλιές πολυάριθμες οι στάνες των βοσκών που έδωσαν το όνομά τους και στο χωριό και που τροφοδοτούν τα Κύθηρα με γευστικά τυριά.
Και όσο για κολύμπι, οι επιλογές σχεδόν αμέτρητες, όσες και οι μοναδικές παραλίες των Κυθήρων. Αμμουδιές στην Παλαιόπολη (εδώ η παράδοση θέλει να αναδύθηκε από τη θάλασσα η Αφροδίτη), στο Καψάλι, στον Λιμνιώνα (δες εδώ και τις αυθεντικές πέτρινες ψαροκαλύβες), στην Αγ. Πελαγία, στο Διακόφτι, στην Πλατιά Άμμο(εδώ σύμφωνα με την παράδοση ο Πάρις και η Ωραία Ελένη ολοκλήρωσαν τον έρωτά τους), που ανάλογα με τις χειμερινές καιρικές συνθήκες μπορούν να έχουν και ψηλό έως και χονδρό χαλίκι. Παραλίες με λεπτότερα ή και χονδρότερα χαλίκια μπορείς να βρεις στις μοναδικές περιοχές στο Μελιδόνι, στο Χαλκό, στο Καλαδί με τις σπηλιές και τις θαυμάσιες βραχοσυνθέσεις, στη Κομπονάδα, στο Λυκοδήμου, στη Κακή Λαγκάδα και στη Φυρή Άμμο με τα πορφυρά βότσαλα. Εδώ, έπαιζαν πριν μερικά χρόνια ο Σπύρος, η Κωνσταντίνα και ο Βασίλης. Τώρα πια υπάρχουν μόνο τα Κύθηρα, γιατί ο καθένας ακολούθησε το δρόμο του. Σήμερα, οι παραλίες και τα χωριά σφύζουν από ζωή μόνο το καλοκαίρι. Εδώ έρχονται κάθε καλοκαίρι ο Δημήτρης, η Ελένη, η Ναταλία, η Κωνσταντίνα και ο Κώστας. Υποσχέθηκαν ότι θάρχονται αρκετά συχνά στα Κύθηρα, ανάμεσα στους πολυάριθμους λάτρεις των Κυθήρων και ο Θόδωρος με την Ασπασία. Απ’εδώ ξεκίνησε να ζωγραφίζει το Καψάλι και τα άλλα τοπία του νησιού, πρωτοδιορισμένος καθηγητής στα Κύθηρα το 1966, ο φίλος Χρήστος που έφυγε νωρίς από κοντά μας και στον οποίο αφιερώνεται αυτό το κείμενο.
‘’ Μπάντα Λάντρα’’ κατά τη τσιριγώτικη έκφραση σημαίνει ‘’ από άκρη σ’ άκρη’’ και Κυθηρατούτο γιατί στο νησί των Κυθήρων μπορείς να βρεις παντού άπλετο το Φως, μοναδικές τις Θάλασσες, ελκυστικές τις Παραλίες, εντυπωσιακούς τους Αμμόλιθους και πανδαισία από Χρώματα, Γεύσεις και Αρώματα της Φύσης.
