- Η Αμυγδαλιά: τι δείχνει φέτος για τον καιρό;

Θεωρείτο σύμβολο της φύσης που σε λίγο θα αναγεννηθεί, μετά την πρόσκαιρη χειμερινή της νάρκη.
Αλλά, συμμετέχει και στην εμπειρική πρόγνωση των καιρικών φαινομένων. Οι παλιοί έλεγαν, ότι ‘’όταν η αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη, ο χειμώνας θα συνεχιστεί βαρύς, με πολλά χιόνια και κρύα’’. Και κατά τον Παπαδιαμάντη η αμυγδαλιά ‘’ενθυμίζει πρώιμα όνειρα νεότητας ανυπόμονου’’. Και όταν την ξεγελούν οι καλοκαιρίες του Γενάρη, τότε πρόωρα ανθίζει και πολλές φορές ‘’ζημιώνεται’’ από ένα αναπάντεχο όψιμο παγετό. Για φέτος (2014), μόλις πριν από μερικές μέρες έχουν αρχίσει να ανθίζουν οι αμυγδαλιές. Άραγε θα επιμηκυνθεί ο χειμώνας;

Η Αμυγδαλιά είναι συνδεδεμένη με διάφορους μύθους και παραδόσεις πολλών λαών. Στην ελληνική μυθολογία υπάρχει ο μύθος που συνδέεται με το δέντρο και μας λέει ‘’ για μια όμορφη πριγκίπισσα που ονομαζόταν Φυλλίς, και που ήταν θυγατέρα ενός βασιλιά της Θράκης. Αυτή ερωτεύτηκε τον γιο του Θησέα τον Δημοφώντα. Ο νέος αυτός βρέθηκε στα μέρη της, καθώς επέστρεφε με το καράβι του από την Τροία και ο βασιλιάς του έδωσε ένα μέρος του βασιλείου του και την θυγατέρα του για γυναίκα. Μετά από κάποιο διάστημα ο Δημοφών νοστάλγησε την πατρίδα του την Αθήνα και ζήτησε να πάει εκεί για λίγο διάστημα. Η Φυλλίς συμφώνησε αφού της υποσχέθηκε ότι θα γύριζε πίσω σύντομα και έτσι εκείνος μπήκε στο καράβι του και απέπλευσε. Η Φυλλίς έμεινε πίσω περιμένοντας τον, στον τόπο της τελετής του γάμου της. ......(για περισσότερα)
Τα χρόνια όμως περνούσαν και ο Δημοφώντας δεν επέστρεφε. Απελπισμένη η βασιλοπούλα που τον έχασε για πάντα πήγε και κρεμάστηκε σ΄ ένα δέντρο. Το δέντρο κράτησε την ψυχή της κι από τότε δεν ξανάβγαλε φύλλα ούτε άνθισε πια. Κάποτε με τα χιόνια του Γενάρη γύρισε ο γιος του Θησέα. Σαν έμαθε τον τραγικό χαμό της αγαπημένης του πήγε, αγκάλιασε το δέντρο και αυτό άρχισε να βγάζει τρυφερά φύλλα και άνθη. Η ψυχή της βασιλοπούλας ένιωσε χαρά με το γυρισμό του Δημοφώντα μα δεν ξαναπήρε την ανθρώπινη μορφή της. Έμεινε δέντρο και κάθε χρόνο το Γενάρη, στολίζεται με κάτασπρα λουλούδια’’.  Έτσι η αμυγδαλιά, έγινε σύμβολο της ελπίδας, δείχνοντας ότι η αγάπη δεν μπορεί να νικηθεί από το θάνατο.

Η αμυγδαλιά (επιστημονικά Prunus dulcis, συνώνυμο Prunus amygdalus, Amygdalus communis, Amygdalus dulcis), είναι καρποφόρο δέντρο γνωστό και με τα ονόματα αμυγδαλέα, αμυγδάλη, αμύγδαλος ο δέκαρπος κ.α. Είναι δένδρο φυλλοβόλο ύψους 4-12 μέτρων. Τα φύλλα της είναι επιμήκη-λογχοειδή, λεία και στιλπνά στο πάνω μέρος. Τα άνθη της είναι λευκά ή ροδόχροα και η άνθησή της ξεκινά συνήθως τον Ιανουάριο και  τον Φεβρουάριο. Έχει ελάχιστες βιολογικές απαιτήσεις και αναπτύσσεται καλά ακόμη και σε πετρώδη, χαλικώδη και ξηρά άγονα ασβεστούχα εδάφη. Φυτό πολύ καλά προσαρμοσμένο στο Μεσογειακό περιβάλλον. Καρποφορεί μετά το 10ο-12ο έτος και πολλαπλασιάζεται είτε με σπέρματα, είτε με μοσχεύματα πολύ εύκολα.

Η Αμυγδαλιά, κατάγεται από τις ζεστές και ξηρού κλίματος περιοχές της νοτιοδυτικής και κεντρικής Ασίας. Είδη και ποικιλίες της, ακόμη και σήμερα, είναι αυτοφυείς στην Τουρκία, τη Συρία, την Παλαιστίνη, στην περιοχή του Καυκάσου και του Αφγανιστάν. Εξαπλώθηκε κατά μήκος των παραλίων της Μεσογείου, στην Βόρεια Αφρική και στην Νότια Ευρώπη από τους Αιγυπτίους, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Ο Κάτων ο πρεσβύτερος (Ρωμαίος συγγραφέας και πολιτικός, που θεωρείται ο θεμελιωτής της ρωμαϊκής φιλολογίας, 234π.Χ.-149π.Χ.), ήταν αυτός που πήγε την αμυγδαλιά από την Ελλάδα στην Ιταλία. Από εκεί η καλλιέργειά της εξαπλώθηκε στην Βόρεια Αφρική, στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Γαλλία. Στη μεσαιωνική Ευρώπη προτιμούσαν τα αμύγδαλα φρέσκα και πράσινα για το γάλα τους, το οποίο ο κόσμος το χρησιμοποιούσε αντί για γάλα αγελάδας, για να ξεπεράσει τους περιορισμούς κατά τις περιόδους της Χριστιανικής νηστείας. Η αμυγδαλιά πολύ γρήγορα εμφανίστηκε και στην Αγγλία, πιθανόν από τους Ρωμαίους, και μνημονεύεται στους αγγλοσαξονικούς καταλόγους φυτών. Ωστόσο, καλλιεργήθηκε στην Αγγλία μετά το 1562,  αρχικά για την ανθοφορία της. Η αμυγδαλιά μεταφέρθηκε στις Η.Π.Α. (Καλιφόρνια) τον 18ο αιώνα από Ισπανούς κληρικούς που υπηρετούσαν στην αποστολή της Σάντα Μπάρμπαρα.

Στην αρχαιότητα, οι παγανιστές θεωρούσαν την αμυγδαλιά σύμβολο παρθενικότητας. Αναφέρεται στη Βίβλο ως ένα από τα καλύτερα οπωροφόρα δέντρα στη γη της Χαναάν. Οι Εβραίοι, τη θεωρούσαν σύμβολο βιασύνης εξαιτίας της απροσδόκητης ανθοφορίας της. Στην Αγία Γραφή η αμυγδαλιά, λόγω της πρώιμης ανθοφορίας της, είναι το σύμβολο της νέας ζωής.  Η πιο γνωστή αναφορά είναι εκείνη της ράβδου του Ααρών, που άνθισε και έκανε καρπούς σε μια νύχτα. Οι μουσουλμάνοι συνδέουν την ανθοφορία της αμυγδαλιάς με την αναθέρμανση της ελπίδας. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, μερικοί την θεωρούσαν σύμβολο της Παρθένου Μαρίας. Αν και ήταν σύμβολο παρθενικότητας, τα άνθη της χρησιμοποιούνταν επίσης σαν πρόσφορο γονιμότητας και γάμου. Στην νεότερη εποχή, Τσέχοι, Ιταλοί και Έλληνες βλέπουν την αμυγδαλιά ως σύμβολο τύχης και μακροζωίας και προσφέρουν τους καρπούς της στους γάμους, με τη μορφή του ‘’κουφέτου’’ που είναι αμύγδαλα καλυμμένα με ζάχαρη.

Τα αμύγδαλα, όπως και το λάδι τους ήταν γνωστά στην Ελλάδα και την Ιταλία πριν τη χριστιανική περίοδο. Οι καρποί της άγριας αμυγδαλιάς (Prunus webbii), είναι μικροί και ασήμαντοι, Όμως οι αρχαίοι Έλληνες τους θεωρούσαν μαζί με το μέλι σαν εκλεκτό γλύκισμα. Τα πικραμύγδαλα, με το πρωσικό οξύ που περιέχουν (είναι το υδροκυάνιο, συστατικό της αμυγδαλίνης, η οποία περιέχεται στα πικραμύγδαλα και στα φύλλα πολλών φυτών), χρησιμοποιούνταν, όπως και σήμερα σε γλυκίσματα για την παραγωγή ενός λαδιού που το πρόσθεταν στις αλοιφές κι στα αρώματα. Στην Ελλάδα καλλιεργείται από την αρχαιότητα, αφού από τότε ήταν γνωστές οι φαρμακευτικές ιδιότητές της. Ο Ιπποκράτης αναφέρει το αμύγδαλο ως πολύτιμο βοηθό της ιατρικής, ενώ ο Αριστοτέλης εξαίρει τους χυμούς των ανθών του ως τροφή των μελισσών. Ο Έλληνας γιατρός του 1ου μ. Χ. αιώνα Διοσκουρίδης, αναφέρει πως το αμυγδαλέλαιο το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ως φάρμακο καθώς και για την παραγωγή μύρου. Επίσης, ο Θεόφραστος κάνει λόγο για τη χρήση της ρητίνης του δέντρου στη φαρμακευτική και γράφει ότι ‘’..…προανθεί δε των φύλλων και πρωιβλαστεί…’’.

Η αμυγδαλιά είναι δέντρο για εύκρατα κλίματα και δεν της αρέσει η υπερβολική υγρασία. Απαιτεί ξηρά και ασβεστώδη εδάφη και αντέχει στους δυνατούς ανέμους. Καλό είναι να κάνουμε ένα κλάδεμα για αραίωμα των κλάδων του νωρίς το χειμώνα, έτσι ώστε να ευνοηθεί ο σχηματισμός των νέων βλαστών του. Οι αμυγδαλιές πρέπει να φυτεύονται σε απόσταση 6-7 μέτρων από τα άλλα δέντρα, για να έχει χώρο να αναπτυχθεί. Η ανθοφορία της τον Φεβρουάριο είναι ο προάγγελος της άνοιξης. Τα άνθη της διατηρούνται αρκετό καιρό. Ο καρπός της μαζεύεται και πράσινος ακόμα, για άμεση κατανάλωση, και τότε μιλάμε για τα γνωστά μας τσάγαλα. Αργότερα, το καλοκαίρι, μαζεύονται τα αμύγδαλα. Στην ελληνική παραδοσιακή μαγειρική και, κυρίως, στη ζαχαροπλαστική, τα αμύγδαλα χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως: τα αμυγδαλωτά και τα μαντολάτα (ή μάντολα), που έχουν ως σπεσιαλιτέ σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, οι κουραμπιέδες τα Χριστούγεννα, η σουμάδα, που είναι δροσιστικό παραδοσιακό ποτό, και τα κουφέτα στους γάμους είναι μερικές από τις πολλές χρήσεις που έχει στην Ελλάδα το αμύγδαλο.

Η παραγωγή αμυγδάλων στην Ελλάδα συγκεντρώνεται κυρίως στη Θεσσαλία, στην περιοχή Αλμυρός. Στην Ελλάδα, η συνολική ποσότητα παραγόμενης αμυγδαλόψιχας με βάση τoν FAO ανέρχεται στους 12000 τόνους. Οι κυριότερες παραγόμενες ποικιλίες είναι η ελληνική ποικιλία ‘’Ρέτσου’’, η ‘’Φυρανιές’’ (ferragnes) και το ‘’Τέξας (texas). Τα χαρακτηριστικά τους έχουν ως εξής: α) Ρέτσου. Ποικιλία Ελληνική, 10% διπλόσπερμη, 90% μονόσπερμη, αφράτη. Ποσοστό ψίχας 55-65%. Ανθεκτική στην ξηρασία, πολύ παραγωγική. Η πιο οψιμανθής, γλιτώνει τους παγετούς Ωρίμανση 20 Σεπτεμβρίου. β) Φυρανιές (Ferragnes). Ποικιλία Γαλλική, μονόσπερμη, ημίσκληρη. 30-35% του βάρους του ενδοκαρπίου είναι ψίχα. Έχει την καλύτερη ποιότητα ψίχας σε μέγεθος & σχήμα. Πολύ παραγωγική με μικρή τάση παρενιαυτοφορίας. Ωρίμανση 15 Σεπτεμβρίου και είναι ανθεκτική σε ασθένειες. γ) Τέξας (Texas Mission). Ποικιλία Καλλιφόρνιας 20-30% διπλόσπερμη, αφράτη έως ημίσκληρη. Ποσοστό ψίχας 45% Πολύ ανθεκτική στις ασθένειες. Πικρίζουσα γεύση, καλό άρωμα, καλή ποιότητα. Όψιμης άνθισης. Ωρίμανση 30 Σεπτεμβρίου. δ) Φεραντουέλλα (Ferraduel). Ποικιλία Γαλλική, μονόσπερμη, σκληρή. Ποσοστό ψίχας 30%. Ωρίμανση 20 Σεπτεμβρίου. ε) Τρόϊτο (Truoito). Ποικιλία Ιταλική, αυτογόνιμη, 5-10% διπλόσπερμη, σκληρή. Ποσοστό ψίχας 30%. Ανθεκτική στην ξηρασία. Πολύ μεγάλη τάση παρενιαυτοφορίας. Ωρίμανση 30 Σεπτεμβρίου.

Η Αμυγδαλιά, παράγει δυο ποικιλίες. Την ποικιλία με γλυκούς καρπούς (dulcis) και αυτήν με τους πικρούς καρπούς (amaris). Γενικά, τα αμύγδαλα περιέχουν ασβέστιο, χλώριο, κοβάλτιο, σίδηρο, μαγνήσιο και φώσφορο.

Γλυκοί καρποί. Τα γλυκά αμύγδαλα, στερούνται αμυγδαλίνης, του πικρού συστατικού των πικραμύγδαλων. Εσωτερικά, χρησιμοποιείται το γαλάκτωμα αμυγδάλων. Είναι γνωστά τα παρασκευάσματα καλλυντικών που γίνονται με το γλυκό αμυγδέλαιο. Φρέσκα τα φύλλα της αμυγδαλιάς, καταπραΰνουν τους πόνους των ελκών, των μωλώπων, των εγκαυμάτων ενώ αφέψημα των φύλλων είναι εξαιρετικό καθαρτικό. Θα πρέπει ωστόσο να αποφεύγεται η κατάχρηση. Τα αμύγδαλα βοηθούν κατά της ναυτίας.

Πικραμύγδαλα. Το γαλάκτωμα πικρών αμυγδάλων βοηθά στις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος αλλά και στη δυσμηνόρροια. Τα πικρά αμύγδαλα έχουν επίσης και ιδιότητες αντισπασμωδικές. Αιθέριο έλαιο πικρών αμυγδάλων συνιστάται κατά της κακοσμίας των ποδιών και των μασχαλών. Η αμυγδαλίνη είναι ουσία που με το νερό και την επίδραση της εμουλσίνης, μετατρέπεται σε γλυκόζη, αιθέριο λάδι και υδροκυανικό οξύ. Το τελευταίο είναι τοξικό και σε μεγάλη ποσότητα προκαλεί δηλητηρίαση και μπορεί να επιφέρει το θάνατο, όταν η ποσότητα αυτή ξεπεράσει τα όρια ασφαλείας. Σε οδηγούς για τα φαρμακευτικά φυτά, καταγράφεται ότι 50-60 πικραμύγδαλα είναι αρκετά να σκοτώσουν έναν ενήλικα, ενώ για μικρά παιδιά αρκούν 4-6 πικραμύγδαλα. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι οι αρχαίοι Έλληνες δηλητηρίαζαν με αυτά τις αλεπούδες. Παρόλο που, όπως έχουμε αναφέρει, τα πικραμύγδαλα είναι τοξικά σε μεγάλες ποσότητες, λόγω αμυγδαλίνης, εντούτοις είναι και ωφέλιμα σε πολλές περιπτώσεις. Απλώς θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες και τις δοσολογίες, όταν αποφασίσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε για θεραπευτικούς σκοπούς και συνάμα να είναι ενήμερος ο προσωπικός μας γιατρός. Πάντως το πιο δραστικό αντίδοτο σε περίπτωση δηλητηρίασης με πικραμύγδαλα είναι η ζάχαρη.

Τα αμύγδαλα περιέχουν περιέχουν 18% πρωτεΐνη και 25-40% αμυγδαλέλαιο, που χρησιμοποιείται στη φαρμακοποιία, την κοσμετολογία και στην αρωματοποιία. Σε πολλά κράτη, τα αμύγδαλα χρησιμοποιούνται για την ίαση από νευρικές και διατροφικές ανωμαλίες, καθώς και για την πρόληψη του καρκίνου. Μπορούν να φαγωθούν ωμά ή ψημένα και αλατισμένα. Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Χετταίοι, οι Ρωμαίοι και οι Ευρωπαίοι τον Μεσαίωνα τα χρησιμοποιούσαν και στην μαγειρική, κάτι που γίνεται ακόμα και σήμερα. Επίσης καβουρντισμένα και τριμμένα, λιωμένα ή και ολόκληρα χρησιμοποιούνται και στη ζαχαροπλαστική. Στην Ελλάδα γνωστά γλυκά που παρασκευάζονται με βάση τα αμύγδαλα είναι τα αμυγδαλωτά. Τέλος τα αμύγδαλα χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη γέμιση σοκολάτας.

Η αμυγδαλιά όμως έγινε περισσότερο γνωστή από το τραγούδι της "ανθισμένης αμυγδαλιάς". ‘’ Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά/ με τα χεράκια της/  και γέμισ' από τ΄ άνθη η πλάτη, η αγκαλιά/ και τα μαλλάκια της./ Και γέμισ' από τ΄ άνθη........’’. (γράφτηκε από τον Γεώργιο Δροσίνη, το 1882, για μια χαριτωμένη μαθήτρια του Αρσάκειου, εξαδέλφη του, που πράγματι συνέβη να κουνήσει την ανθισμένη νεραντζιά του κήπου του και να πέσουν τα άνθη επάνω της. Και βέβαια ποιητικά αλλά και συμβολικά η νεραντζιά έγινε αμυγδαλιά). Και ο Σεφέρης... ‘’Λίγο ακόμα/ θα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν’ ανθίζουν/ τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο/ τη θάλασσα να κυματίζει/ λίγο ακόμα/ να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα’’.