- Άγρια Χόρτα, Λαχανευόμενα, Φαγώσιμα

Τα φαγώσιμα χόρτα είτε καλλιεργούνται, είτε ως άγρια μπορεί να τα μαζέψει κανείς από λιβάδια, ξέφωτα και κράσπεδα δασών, από ακαλλιέργητες εκτάσεις, πετρώδεις περιοχές και από αλλού. Το μάζεμα αυτών των άγριων χόρτων θέλει εμπειρία και γνώση, γιατί όλα τα χόρτα δεν τρώγονται, καθώς υπάρχουν χορταρικά δηλητηριώδη και επικίνδυνα. Τα άγρια χόρτα που τρώγονται, είναι μία διατροφική κληρονομιά που για πολλούς αιώνες έχει μείνει αναλλοίωτη με το πέρασμα του χρόνου. Η αναφορά τους βρίσκεται σε πολλά αρχαία κείμενα όπως του Διοσκουρίδη, Θεόφραστου, Ησίοδου, Αντιφάνη, Πλίνιου, Όμηρου και άλλων. Τα συνηθισμένα φαγώσιμα άγρια χόρτα για τον άνθρωπο είναι τα άγρια ραδίκια, οι καυκαλήθρες, οι βρούβες, οι ρόκες, οι ζοχιοί, τα βλίτα, το μάραθο και πολλά άλλα. Τα άγρια χόρτα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνη C, φλαβονοειδή, πολυφαινόλες, Ω3 λιπαρά οξέα και σε α-λινολενικό οξύ, συστατικά που συνεισφέρουν σημαντικά στην αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Και υπενθυμίζεται ότι εκτός από τα θρεπτικά συστατικά τους, είναι δυνατόν να περιέχουν και κάποιους αντιθρεπτικούς τοξικούς παράγοντες.
Και μερικές συμβουλές για το μάζεμα άγριων χόρτων: Διαλέγουμε το μέρος που θα μαζέψουμε άγρια χόρτα ώστε να μην είναι κοντά σε δρόμους, σε καλλιεργημένα χωράφια, σε βιομηχανικές  περιοχές κ.ά. Γενικά, προτιμούμε μέρη με λίγο έως πολύ υψόμετρο και με έδαφος σχετικά πετρώδες. Η καλύτερη ώρα για μάζεμα άγριων χόρτων είναι μετά από βροχή, όπου τα χόρτα είναι πιο τρυφερά και επίσης προτιμούμε απόγευμα, ώστε να προλάβετε να πάρετε και τα θρεπτικά τους στοιχεία που παρήγαγαν εκείνη τη μέρα, πριν αποθηκευτούν στις ρίζες του φυτού. Ποτέ δεν μαζεύομε ένα χόρτο αν δεν είμαστε σίγουροι ότι τρώγεται. Αν έχουμε και την παραμικρή αμφιβολία το αφήνουμε. Ποτέ δεν τα κόβουμε όλα, δεν τα εξολοθρεύουμε από τη ρίζα τους. Αφήνουμε κάποια και πάμε σε κάποια άλλη περιοχή να βρούμε άλλα. Και δεν μαζεύουμε περισσότερα από όσα χρειαζόμαστε. Τα άγρια χόρτα δεν τα ξεριζώνουμε ποτέ....(για τη συνέχεια)

Παρακάτω παραθέτουμε τα πλέον συνηθισμένα άγρια λαχανευόμενα χόρτα της Ελλάδας. 
Aβρωνία (Tamus vulgaris) ή οβριές, αβρωνιά, ομβριά, βεργιά.Πολυετής αναρριχώμενη κλιματίδα με κονδυλόριζες, που αναπτύσσεται μέχρι και 4 μέτρα τυλίγοντας το στέλεχος του όπως του αμπελιού. Φύλλα  επάλληλα, παλαμοειδή-καρδιοειδή, τρίλοβα ή πεντάλοβα. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους και κυρίως κάτω από ακαλλιέργητες ελιές. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί τους, που βγαίνουν από το Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο. Τα τρυφερά βλαστάρια βράζονται ελαφρώς και τρώγονται με λάδι και ξύδι για ορεκτικό, αλλά γίνονται και τσιγαριστά με κρεμμύδι. Το ζουμί τους πίνεται και είναι διουρητικό. Είναι δηλητηριώδες φυτό που περιέχει μια ουσία ερεθιστική για την επιδερμίδα. Ονομάζεται και αγιόκλημα, θεριόχορτο, φαρμακιά, πιθανώς το μήλωθρο του Θεόφραστου ή η άμπελος του Διοσκουρίδη ή η άμπελος η άγρια του Θεόφραστου.  Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως οφιοστάφιλο και ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε κατά του τετάνου. Έχει και θεραπευτικές ιδιότητες, είναι καθαρτικό, διουρητικό και επουλωτικό. Οι κόνδυλοι του γίνονται κατάπλασμα στις περιπτώσεις εγκαυμάτων.  

-Αγκινάρα η άγρια (Cynara cardunculus) ή αγριαγκινάρα, τρουμπελίνα, αγκινάρα του βουνού, αγκιναράκια, χαρακάκια. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο είδη η Κυνάρα η σιβθόρπιος και η καρδονίσκη ή κάκτος. Ήταν ένα από τα αγαπημένα εδέσματα των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων. Πολυετές φυτό που φτάνει πάνω από 1 μέτρο ύψος. Βρίσκεται αυτοφυές σε όλες τις θερμές περιοχές της Ελλάδας, σε ακαλλιέργητα μέρη. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί, τα φύλλα και οι ανθοκεφαλές, την άνοιξη πριν ανθίσουν. Μαγειρεύονται βραστές με άλλα λαχανικά (αλλά πολίτα), αλλά και με κρέας. Οι μικρές ανθοκεφαλές μαγειρεύονται με αυγά ομελέτα και μπορούν να γίνουν και τουρσί.
-Άγρια Ραδίκια ( Cichorium intybus) ή πικροράδικο, πικραλίδα. Ένα από τα πιο διαδεδομένα χόρτα, το οποίο βρίσκουμε στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Σε ένα πάπυρο του 4.000 π.Χ. αναγράφονται οι θεραπευτικές ιδιότητες του ραδικιου, ενώ ο αρχαίος ιατρός Γαληνός το ονόμαζε ‘’φίλο του συκωτιού’’. Παλαιότερα, οι λαϊκοί θεραπευτές χρησιμοποιούσαν τα ραδίκια για την θεραπεία ασθενειών του ήπατος και της χολής. Πλέον έχει φανεί από κλινικές έρευνες πως ένα συστατικό που περιέχεται, το κιχώριο, έχει όντως ηπατοπροστατευτική δράση. Στα ραδίκια περιλαμβάνονται πολλά είδη άγρια και καλλιεργούμενα με πολλές διαφορές στην γεύση (πικρά, γλυκά κα) και στο φαινότυπο. Είναι πλούσια σε βιταμίνες Β1, Β2 και καροτινοειδή, καθώς και σε ανόργανα στοιχεία όπως Κ, Νa, P και Μg. Είναι πολυετή φυτά που μπορεί να φτάσουν σε ύψος το ένα μέτρο. Μαζεύονται από το φθινόπωρο με τις πρώτες βροχές έως το τέλος της άνοιξης. Βράζονται και τρώγονται με λαδολέμονο ή μαγειρεμένα με κρέας. 
-Αγριοζοχός-(Urospermum picroides). Άλλες ονομασίες είναι πικρίθρα, κουφολάχανο. Ετήσιο φυτό που φτάνει σε ύψος τα 20-50 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Το σχήμα τους και οι διαστάσεις των φύλων του δεν είναι σχεδόν ποτέ το ίδιο. Τα φύλλα του είναι σκουροπράσινα οδοντωτά και μακριά με παχύ κόκκινο μίσχο και κεντρικό νεύρο. Μαζεύεται από το Φθινόπωρο μέχρι το τέλος της άνοιξης. Η γεύση των φύλλων είναι λίγο πικρή, τρώγονται ωμά σε σαλάτες, μαγειρεύονται μόνα τους βραστά με μπόλικο λεμόνι ή σε συνδυασμό με αρνί ή κατσίκι. Επίσης, χρησιμοποιούνται και σε χορτόπιτες.

-Αγριοκαρδαμούδα-(Capsella bursa-pastoris) ή αγριοκάρδαμο, τζουρκάς, ραγιάς. Ετήσιο ή διετές φυτό (κοινό ζιζάνιο), που φτάνει περίπου μέχρι τα 40 εκατοστά ύψος. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους, σε όλη την Ελλάδα. Τα φύλλα τους τρώγονται βραστά με άλλα χόρτα και χρησιμοποιούνται σε σαλάτες μαζί με τα άνθη τους, για πιπεράτη γεύση.
-Αντράκλα-(Portulaca Oleracia) ή γλιστρίδα, χαροβότανο, χλιμίτσα, σκλιμίτσα, τρέμπλα, τρεύλα, τρέβα, χοιροβότανο. Ετήσιο φυτό που φτάνει σε ύψος τα 20 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα για αυτό θεωρείτε και ζιζάνιο. Τα φύλλα της είναι σκουρωπά πράσινα, σαρκώδεις και παχιά. Λέγεται ότι αν μασήσεις μερικά φρέσκα φύλλα και τα βάλεις κάτω από τη γλώσσα σου ξεδιψάς. Έχει πολύ βιταμίνη C και σίδηρο και μια διατροφική έρευνα στην Κρήτη έδειξε ότι η κατανάλωσή της, όπως και η τσουκνίδα βοηθάει την καρδιά (είναι το φυτό με τα περισσότερα ω3 λιπαρά). Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές τους από την αρχή του καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο. Τρώγεται ωμή σαλάτα με λαδόξιδο και κρεμμύδια ή προστίθεται στη ντοματοσαλάτα. Γενικά μπορεί να αντικαταστήσει τα μαρούλια σαν πράσινο λαχανικό. Μαγειρεύεται γιαχνί κατσαρόλας.

-Ασκόλυμπρος (-Scolymus hispanicus) ή σκόλυμος σκολιάμπρι, σκόλιαντρος, σκόλυμος, ασπράγκαθο. Στην περιοχή της Μεσογείου απαντώνται 4 είδη αλλά τα συνηθέστερα είναι Σκόλυμπρος ο στικτός και ο ισπανικός. Διετές ή πολυετές ανθεκτικό φυτό, που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο ύψος. Έχει βαθιά χοντρή ρίζα και χοντρό κεντρικό βλαστό. Τα φύλλα του είναι οδοντωτά και αγκαθωτά. Ανθίζει το καλοκαίρι και το βρίσκουμε παντού σε όλη την Ελλάδα σε ακαλλιέργητα εδάφη σε χαμηλό υψόμετρο. Τα νέα τρυφερά φύλλα πριν γίνουν ακανθωτά και οι τρυφεροί βλαστοί του μαζεύονται από το χειμώνα έως την άνοιξη. Το φθινόπωρο μαζεύεται η ρίζα και οι σαρκώδες ράχες των φύλλων του. Τα νέα φύλλα και οι βλαστοί του τρώγονται βραστά μόνα τους ή με άλλα χόρτα. Οι ρίζες και οι μίσχοι γίνονται σούπες ή μαγειρεύονται με κρέας. Επίσης μπορούν να βραστούν και να γίνουν τουρσί με ξύδι και λάδι. Από τα αρχαία χρόνια τρώγονταν οι ρίζες, τα φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί τους.
-Ασκορδούλακοι (βολβοί Mouscari comosum) ή κουρκουτσέλια, κρεμμυδούλες, σκυλοκρέμμυδα, ασκορδούλακας, σκορδούλακας, βροβιός. Πολυετή φυτά (βολβόριζες πόες) που φτάνουν τα 20 εκατοστά σε ύψος και στην Ελλάδα συναντώνται 17 είδη από τα οποία μόνο το Μουσκάρι το πολύκομο (M. commosum) είναι εδώδιμο. Τα συναντάμε παντού σε χέρσα αλλά και καλλιεργημένα μέρη. Ανθίζουν από Φεβρουαρίου έως Απρίλιο ανάλογα τις περιοχές. Τα βλαστάρια με τα άνθη τους τρώγονται τσιγαριστά σε ομελέτες. Οι βολβοί βράζονται για να ξεπικρίσουν και σερβίρονται με λάδι και ξύδι ή γίνονται καταπληκτικό τουρσί για μεζέ! Διακρίνονται σε λευκούς και ροζ βολβούς. Οι ροζ έχουν πικρή γεύση, ενώ οι λευκοί είναι μικρότεροι είναι πιο γλυκοί και μετά το βράσιμο γίνονται ακόμα πιο γλυκοί. Συλλέγονται την άνοιξη.

-Ασφόδελος (Αsphodelus aestivus) ή σπερδούκλι, ασπέρδουκλας, ασφεντυλιά, ασκέλα.Ο ασφόδελος είναι πολυετές βολβώδες φυτό που φτάνει συνήθως ένα μέτρο ύψος (μέχρι 1,5). Τα φύλλα του ξεκινούν όλα από τη βάση του φυτού σχηματίζοντας σχήμα V, έχουν γκριζοπράσινο χρώμα και στην κορυφή τους είναι μυτερά.  Τα άνθη έχουν χρώμα λευκό με καστανοκόκκινες ραβδώσεις στο κέντρο και σχηματίζονται πολλά μαζί στην κορυφή του κεντρικού στελέχους του φυτού. Οι καρποί είναι στρογγυλές κάψουλες. Ανθίζει από Φεβρουάριο μέχρι Ιούνιο. Οι ρίζες του μοιάζουν σαν δάχτυλο ή καρότο, έχουν χρώμα καφέ και είναι χυμώδεις. Τα φυτά σχηματίζονται από συστάδες λογχωτών φύλλων που μοιάζουν κάπως με τα φύλλα του κρεμμυδιού και φτάνουν μήκος συνήθως τα 50 εκατοστά. Ο κοινός ασφόδελος συναντάται σε λιβάδια, βοσκότοπους, βραχώδη εδάφη, πεδιάδες, παρυφές των δρόμων, κήπους. Στην Ελλάδα συναντάμε πέντε είδη. Σύμφωνα με το Θεόφραστο οι κόνδυλοι, οι βλαστοί και τα σπέρματα τρώγονται, ο δε Διοσκουρίδης τις αναφέρει τις ρίζες σαν θεραπευτικές. Οι ρίζες του φυτού ξεραίνονται και βράζονται σε νερό, παράγοντας μια κολλώδη ουσία που σε μερικές χώρες ανακατεύεται με δημητριακά ή πατάτες για να φτιαχτεί ασφοδελόψωμο. Στην Ελλάδα, το 1917 κατά τον αποκλεισμό και έπειτα κατά τη γερμανική κατοχή, πολλές οικογένειες κατάφεραν να επιβιώσουν χρησιμοποιώντας για τροφή τα ριζώματα του ασφόδελου. Κατά καιρούς είχε χρησιμοποιηθεί ως συγκολλητική ουσία, για την παρασκευή αλκοόλ αλλά και ως αλοιφή κατάλληλη για κάθε πληγή. Ένα είδος κόλας παράγεται από τους βολβούς του ασφοδέλου, οι οποίοι πρώτα ξεραίνονται και μετά αλέθονται. Οι τσαγκάρηδες τους κοπάνιζαν μέσα σε γουδί και έφτιαχναν μία πολύ ισχυρή κόλα, το τσιρίχιν,, ιδανική για τα δέρματα. Πρόκειται για ένα σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό, γιατί ανθίζει από νωρίς και δίνει τροφή στις μέλισσες.

-Βλίτο (Amaranthus sp.), ή βλίστρος, γλίστρος, γλίντρος, βλιταράκι. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 80 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Αποτελεί μεγάλο ζιζάνιο στις καλλιέργειες γιατί πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα και γρήγορα. Ο σπόρος του μπορεί να φυτρώσει και μετά από δέκα χρόνια. Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές τους από αρχή καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο. Πρέπει να το κλαδεύουμε συχνά για να πετάει από τα πλάγια πριν προλάβει να κάνει σπόρους. Τρώγονται βραστά με ξύδι ή λεμόνι και σε συνδυασμό με σκόρδο ή τσιγαριστά με διάφορα άλλα λαχανικά όπως οι κολοκυθοκορφάδες. Φτιάχνεται μέχρι και γιαχνί με πατάτες και χρησιμοποιείτε και για πίτες μαζί με άλλα χόρτα.

-Βρούβες, Βούρβες, Σισύμβρια. Μονοετείς, διετείς ή πολυετείς πόες, σπάνια μικροί θάμνοι ,. Φύλλα επάλληλα, πρασινοκίτρινα ή πράσινα. Στην Ελλάδα απαντούν 8 αυτοφυείς ποικιλίες (σκυλλόβρουβα, αγριόβρουβα ή φαρμακευτική, πικρόχορτο, νερόβρουβες, λαψανίδες, αυστριακιά, ερύσιμον, λοισέλειο) που φυτρώνουν όλο το χρόνο. Στα αρχαία χρόνια, οι βρούβες αποτελούσαν ένα άριστο στομαχικό φάρμακο, το οποίο χρησιμοποιούνταν και ως αποτοξινωτικό ρόφημα. Το νοστιμότερο μέρος τους θεωρούνται τα τρυφερά βλαστάρια τους, τα οποία μαζεύονται την εποχή της άνοιξης.

-Γαλατσίδες, Αγαλατσίδες (Reichardia picroides). Eίναι η γαλακτίτις των βυζαντινών και η γαλάκτίδα του Μεσαίωνα. Είναι μικρό ποώδες φυτό που φυτρώνει παντού. Η γεύση του είναι υπόπικρη. Τρώγεται ωμό, βραστό μαζί με άλλα χόρτα ως σαλάτα, αλλά και τσιγαριστά σε πίτες.

-Ζοχός (Sonchus oleraceus) ή τσόχος, ζοχιός, γαλατσίδα, σογκός, σόγχος, σφογκός . Είναι ένα ετήσιο φυτό που φτάνει τα 40-80 εκατοστά, πολύ κοινό στην πατρίδα μας. Το συναντάμε σχεδόν παντού, σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Συλλέγεται τους χειμερινούς μήνες και αποτελεί θαυμάσιο ορεκτικό. Στην Ελλάδα απαντώνται 7 ποικιλίες (λαχανώδης, παράλιος, νυμάνειος, τραχύς, μαλακώτατος, ελοχαρής, άγριος ο ελμινθίας). Τα φύλλα του είναι ανοιχτοπράσινα οδοντωτά και περιέχουν γαλακτώδη χυμό. Μαζεύεται από τις αρχές του φθινοπώρου μέχρι το τέλος της άνοιξης. Η γεύση τους είναι λίγο γλυκιά και τρώγονται βραστά με λάδι και αρκετό λεμόνι. Χρησιμοποιούνται και σε χορτόπιτες μαζί με άλλα χόρτα και μυρωδικά. Είναι πλούσιο σε ασβέστιο και σίδηρο ενώ από βιταμίνες περιέχει βιταμίνη C, θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και νιασίνη. Υπάρχουν ενδείξεις πως ο χυμός τους χρησιμοποιείται σε ασθένειες του ήπατος και του υπογαστρίου.

-Καλέντουλα (Calendula officinalis). Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 50 εκατοστά Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα πέταλα από τα άνθη της, από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Χρησιμοποιείτε σε δερματικές παθήσεις και σε φαγητά για να δίνει κίτρινο χρώμα και άρωμα.

-Καλόγερος (Erodium cicutarium) ή περδικονύχι, χτενάκι, βελονιά, πιρουνάκι. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Μαζεύεται τρυφερός τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη πριν ανθίσει.Χρησιμοποιείτε κυρίως σε πίτες αλλά και σε ομελέτες με λαχανικά.

Κάππαρη (Capparis spinosa). Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο είδη, η άγρια κάππαρη(C. spinosa or rupestris ) και η σικελική (C. ovate or sicula )Πολυετές φυτό που φυτρώνει σε όλη την Ελλάδα. Ανθίζει το καλοκαίρι και από αυτή μαζεύονται τα μπουμπούκια της πριν ανθίσουν. Ξεπικρίζονται σε νερό και διατηρούνται σε άλμη ή ξύδι αναλόγως πως τα θέλουμε. Χρησιμοποιείτε σε τουρσιά και σαλάτες.
- Κάρδαμο (Lepidium sativum). Η χρήση του ήταν γνωστή κατά την αρχαιότητα, είναι πολύτιμο φυτό με τη βιταμίνη C που περιέχει και τα διάφορα ιχνοστοιχεία (ιώδιο, σίδηρο, ασβέστιο). Είναι διουρητικό, βοηθάει στην αιμοκάθαρση και ευεργετικό στο συκώτι.

-Καρότο άγριο (Daucus carota) ή δαυκί, παστινάκα, χαβούζι, σταφυλινάκι. Διετές φυτό που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο ύψος. Φυτρώνει παντού και είναι εξαπλωμένο σε όλη την Ελλάδα. Τα φύλλα και τα βλαστάρια του βράζονται και τρώγονται μόνα τους ή με άλλα χόρτα, όπως και του ήμερου (είναι και αντικαρκινικά). Χρησιμοποιούνται ακόμα σε χορτόπιτες για να δώσουν άρωμα(μυρίζουν περίπου σαν τον μαϊντανό). Τρώγεται και η ρίζα του, αλλά είναι πιο σκληρή και μικρή από του ήρεμου καρότου.

-Καυκαλήθρα (Tordylium apulum) ή μοσχολάχανο, καυκαλίδα, αγριοκουτσουνάδα. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 20 εκατοστά Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Τη χρησιμοποιούμε κυρίως σε πίτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φασολάδες και σάλτσες.

Λάπαθο (Rumex sp.) ή λάπατο, ξυνολάπατο, ξινήθρα, αγριοσέσκλο. Ετήσια φυτά που φτάνουν τα 50 εκατοστά. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Έχει γύρω στα 5 είδη πολύ διαδεδομένα στην Ελλάδα.Τα φύλλα του είναι σκουροπράσινα και έχουν μια ελαφριά ξινή γεύση. Μαζεύεται από τις αρχές του φθινοπώρου μέχρι το τέλος την άνοιξη. Μαγειρεύονται βραστά μόνα τους ή με κρέας και χρησιμοποιούνται για χορτόπιτες.

Μάραθος (Foeniculum vulgare) ή μάλαθρο, φινόκιο. Πολυετές φυτό που φτάνει τα δύο μέτρα. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. . Τα φύλλα του συλλέγονται από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο, εποχή που ανθίζει το φυτό. Το χρησιμοποιούμε σε λαχανόπιτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα και για αυτό το βρίσκουμε και ως καλλιεργήσιμο είδος στους λαχανόκηπους.

Μολόχα (Malva sp.) ή μουλούχα, αμπελόχα. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 90 εκατοστά. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Τα φύλλα τρώγονται βραστά με άλλα χόρτα, ή γίνονται ντολμαδάκια. Επίσης, είναι γνωστή και η πρακτική χρησιμότητα του φυτού ως μαλακτικού. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα άνθη και ακόμη οι ρίζες. Είναι μαλακτικά, αποχρεμπτικά, όπως και της δενδρομολόχας. Η μολόχα μαλακώνει τους κάλους των ποδιών με κατάπλασμα. Με τα άνθη της μολόχας γίνεται τσάι κατά του βήχα, ενώ το αφέψημα της ρίζας ευνοεί τις αποχρέμψεις και καταπραΰνει τις φλογώσεις του αναπνευστικού συστήματος.

-Μπόραγκο (Borago officinalis) ή αρμπέτα, πουράντζα. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 40 εκατοστά. Τα συναντάμε παντού σε ακαλλιέργητους αλλά και καλλιεργημένους τόπους. Φυτρώνει από μόνο του στην νότια Ευρώπη. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλους τους τύπους εδάφους ακόμα και σε γλάστρες. Ανθίζει από την άνοιξη έως το καλοκαίρι. Τα άνθη και τα φύλλα του τρώγονται σε σαλάτες και δίνουν μια δροσερή γεύση απαλή σαν του αγγουριού. Είναι φαρμακευτικό αλλά και μελισσοκομικό φυτό. Προφυλάξεις: Τα φύλλα του αλλά όχι τα άνθη του, περιέχουν μικρές ποσότητες αλκαλοειδών που μπορούν να βλάψουν το συκώτι αν φαγωθούν σε μεγάλες ποσότητες. Όσοι έχουν προβλήματα συκωτιού θα πρέπει να το αποφεύγουν.

Μυρώνι ή Κτενόχορτο της Αφροδίτης (Scandix pectin veneris) ή τσιλιμονιδιά, σκαντζίκι, κτενόχορτο της Αφροδίτης, μυριαλίδα. Ετήσιο φυτό, ποικιλόμορφο, αρωματικό που φτάνει τα 20 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Φύλλα 2-4 φορές πτεροειδή, πράσινου ανοιχτού χρώματος. Μαζεύονται τα φύλλα από το χειμώνα έως την άνοιξη που ανθίζει. Το χρησιμοποιούμε κυρίως σε πίτες, τσιγαριστά χόρτα αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες.

-Ξινήθρα ή Οξαλίδα (Oxalys acetosella/ Oxalys pes‐caprae -ξινήθρα με διπλά άνθη). Τη ξινήθρα τη συναντάμε παντού, γιατί εξαπλώνεται πολύ εύκολα και μπορεί να γίνει ενοχλητικό ζιζάνιο. Περιέχει καλιούχο οξαλικό άλας και μπορεί να αποβεί δηλητηριώδης αν φαγωθεί σε μεγάλη ποσότητα. Χρησιμοποιείτε σε σούπες, σάλτσες και χορτόπιτες σε μικρές ποσότητες, για να δώσει ξινή γεύση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή να μην επεκταθεί στο χωράφι σας γιατί εξαπλώνεται γρήγορα παντού, εξαφανίζοντας τα άλλα φυτά.

-Παπαρούνα (Papaver rhoeas) ή κουτσουνάδα, κοκκινούδα. Αυτοφύεται σε Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και ορισμένες περιοχές της Ασίας, σε άκρες δρόμων και καλλιεργούμενα χωράφια. Η εμφάνιση της συνδέεται με τον ερχομό της άνοιξης. Ετήσιο φυτό που φτάνει σε ύψος τα 30-60 εκατοστά. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Τα φύλλα της είναι ανοιχτοπράσινα Μαζεύεται ολόκληρη από το χειμώνα έως την άνοιξη πριν ανθίσει. Τα φύλλα και οι βλαστοί βράζονται και τρώγονται σκέτα ή με άλλα χόρτα. Τι χρησιμοποιούμε ακόμα σε χορτόπιτες μαζί με άλλα μυρωδικά. Το φυτό περιέχει αλκαλοειδή, που το καθιστούν κατασταλτικό και ηρεμιστικό φάρμακο. Η δράση τους είναι πιο ήπια συγκριτικά με τα αντίστοιχα που περιέχονται στην παπαρούνα του οπίου ή Αφιόνι, με τις ισχυρές αναλγητικές και ναρκωτικές ιδιότητες. Η Ευρωπαϊκή βοτανοθεραπεία τη χρησιμοποιεί από παλιά για την αντιμετώπιση πόνων και αϋπνίας, ενώ οι σπόροι της αποτελούν γαστρονομικό συστατικό (καρύκευμα). Ως έγχυμα με χρήση των ανθών της, είναι μαλακτικό, ήπιο αναλγητικό, αντιβηχικό και ηρεμιστικό φάρμακο, που χρησιμεύει στην αντιμετώπιση του βήχα που συνοδεύεται από ερεθισμό, του άσθματος, της νευρικής υπερέντασης του άγχους, της ευερεθιστότητας και της αϋπνίας.

-Πετρομάρουλο (Lactuca serriola) ή αγριομάρουλο, πικραλίδα. Μονοετές ή διετές ποώδες φυτό με τριχωτό βλαστό και που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο σε ύψος. Φυτρώνει παντού σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Στην Ελλάδα το γένος αυτό περιλαμβάνει γύρω στα 30 είδη. Έχει χοντρό κεντρικό βλαστό με αγκάθια. Οι βλαστοί και τα φύλλα του περιέχουν γαλακτώδη χυμό, ο οποίος είναι ηρεμιστικός και φτιάχνει την διάθεση. Το ώριμο μεγάλο φυτό είναι ελαφρώς τοξικό. Τα τρυφερά φύλλα του όταν είναι ακόμα μικρό, βράζονται και τρώγονται μόνα τους ή με άλλα χόρτα.

-Ραπανίδα (Raphanus raphanistrum) ή άγρια ραπάνια, ραπανίδα, ραπανόβρουβα. Ετήσια φυτά που φτάνουν τα 60 εκατοστά. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους σαν ζιζάνιο. Τα φύλλα τους είναι πράσινα μακριά. Τα τρυφερά φρέσκα φύλλα μαζεύονται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Μαγειρεύονται βραστά για σαλάτα και τρώγονται με ξύδι ή λεμόνι, ή γίνονται τσιγαριστά με μυρωδικά.

Ρόκα ή Αζούματο (Eruca sativa). Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60-80 εκατοστά σε ύψος. Τη ρόκα τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα της είναι πράσινα και ο μίσχος της μακρύς και λευκός. Μαζεύονται τα φύλλα και οι τρυφερές κορφές της όλες τις εποχές του χρόνου. Ανθίζει από άνοιξη μέχρι και το καλοκαίρι. Τα άνθη της προσελκύουν τις μέλισσες. Κόβουμε συχνά τα φύλλα της για να εμποδίσουμε την ανθοφορία. Τρώγεται σκέτη σαν ξιδάτη σαλάτα ή με μαρούλι, λάχανο, ντομάτα.

Σέσκουλο (Beta vulgaris) ή  σέσκλο, γλυκορίζι. Πολυετές φυτό που φτάνει μέχρι τα 50-60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα τους είναι σκουροπράσινα γυαλιστερά και το νεύρο τους λευκό και χοντρό. Καλλιεργείτε και γι αυτό μαζεύεται, άνοιξη και φθινόπωρο. Η γεύση τους είναι γλυκιά και τα τρυφερά φρέσκα φύλλα τους τρώγονται σαλάτα (σαν μαρούλι) μαζί με κρεμμυδάκι ή πράσο, λάδι και ξύδι. Μαγειρεύονται κοκκινιστά μαζί με μυρωδικά και λαχανικά, μαζί με ρύζι (γίνονται σαν το σπανακόρυζο), και ντολμαδάκια. Φυσικά χρησιμοποιούνται και σε χορτόπιτες μαζί με άλλα χόρτα και μυρωδικά.

-Σίλυβο το μαριανό (Silybum marianum/Cardus marianus ) ή γαϊδουράγκαθο, Αγκάβανος, κουφάγκαθο, κάρδος, σίλυβο. Συγγενή είδη είναι το αγιάγκαθο (Cnicus benedictus). Διετές ακανθώδες φυτό που φθάνει σε ύψος το 1,5 μέτρο. Τα φύλλα του είναι πράσινα με χαρακτηριστικά άσπρα σημάδια σαν φλέβες και τα λουλούδια του έχουν χρώμα βυσσινί. Είναι φυτό ιθαγενές της Μεσογείου και φυτρώνει σε όλη την νότια Ευρώπη. Είναι αυτοφυές, ευδοκιμεί σε χερσότοπους αλλά και σε καλλιεργημένες εκτάσεις. Προτιμά τα ηλιόλουστα μέρη και τα καλά στραγκιζόμενα εδάφη. Πολλαπλασιάζετε εύκολα από μόνο του με τους σπόρους του και αντέχει μέχρι και τους -15 βαθμούς κελσίου. H ρίζα και τα φρέσκα νέα φύλλα του τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα αλλά πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν οι αιχμηρές άκρες τους, το οποίο είναι αρκετά χρονοβόρο. Τα φύλλα είναι αρκετά παχιά και έχουν ήπια γεύση όταν είναι νέα, αλλά γίνονται πιο πικρά το καλοκαίρι με τη ζέστη. Μαγειρεμένα έχουν γεύση σπανακιού. Τα κεφάλια του μπορούν να φαγωθούν όπως οι αγκινάρες πριν ανθίσουν, αλλά είναι πολύ πιο μικρά. Οι ξεφλουδισμένοι μίσχοι του τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι, είναι εύγευστοι και θρεπτικοί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως το σπαράγγι ή το ρεβέντι ή να προστεθούν σε σαλάτες. Τρώγονται καλύτερα την άνοιξη όταν είναι νέοι πριν σκληρύνουν. Οι ψημένοι σπόροι του είναι υποκατάστατο του καφέ.

-Σινάπι (Sinapis alba ) ή αγριοσινάπια, σινιάβρη, βρούβες, γλυκόβρουβες. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 80 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Τα φύλλα του είναι πράσινα ανοιχτά. Μαζεύονται τα φύλλα το φθινόπωρο έως την άνοιξη. Τα φρέσκα τρυφερά φύλλα τους τρώγονται βραστά μόνα τους ή με άλλα χόρτα και χρησιμοποιούνται με άλλα χόρτα σε χορτόπιτες. Καλλιεργείται και για τους σπόρους του. Αλεσμένοι χρησιμεύουν στην παρασκευή μουστάρδας.

-Σκόρδο άγριο (Allium sativum) ή σέσκλο, γλυκορίζι.Πολυετές φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Μαζεύετε ολόκληρο από το χειμώνα έως το τέλος της άνοιξης. Το χρησιμοποιούμε σε λαχανόπιτες αλλά και σαν μυρωδικό σε φρέσκιες σαλάτες και σάλτσες.

-Σπαράγγια άγρια (Asparagus sp.) ή σφαράγια, σπαραγγούδι, φρύγανο, κουτσαγρέλια. Πολυετές φυτά που φτάνουν το ενάμιση μέτρο. Τα συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους και κυρίως κάτω από ακαλλιέργητες ελιές. Μαζεύονται οι τρυφεροί βλαστοί τους, δηλαδή τα νέα βλαστάρια που βγαίνουν από το Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο. Τρώγονταν τόσο από τους Έλληνες όσο και από τους Ρωμαίους ως λαχανικό. Τα τρυφερά πρώιμα βλαστάρια τρώγονται και ωμά σαν σαλάτα. Μαγειρεύονται ελαφρώς βρασμένα με λάδι και ξύδι για ορεκτικό και το ζουμί τους πίνεται και είναι διουρητικό. Με τα σπαράγγια γίνονται καταπληκτικές ομελέτες και σάλτσες για μακαρονάδα. Σήμερα καταναλώνονται περισσότερο οι καλλιεργούμενες ποικιλίες του.

-Σταμναγκάθι ή γιαλοράδικο (Cichorium spinosum). Εείναι ένα είδος ραδικιού το οποίο χαίρει μεγάλης εκτίμησης στην Κρήτη. Ο Διοσκουρίδης και η παράδοση, το αναφέρει σαν φάρμακο (διουρητικό, καθαρτικό, χρήσιμο φάρμακο για το συκώτι, κατάπλασμα σε έλκη και ο χυμός της ρίζας είναι κατάλληλος για εγκαύματα. Η γνώση της κατανάλωσης τους κινδυνεύει να εξαφανιστεί και μαζί της να χαθεί μια σημαντική διατροφική πληροφορία.

-Στρύφνος (Solanum nigrum) ή στρύχνος, βρομόχορτο, αγριοντοματιά. Ετήσιο φυτό που φτάνει τα 60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους τόπους. Το φυτό κυρίως στους καρπούς του περιέχει σολανίνη που είναι τοξική, αλλά με το βράσιμο γίνετε ακίνδυνη. Μαζεύονται οι τρυφερές κορφές του όλο το καλοκαίρι. Το χρησιμοποιούμε κυρίως μαζί με βραστά τσιγαριστά λαχανικά, όπως τα βλίτα, τα φασόλια και τα κολοκυθάκια.

-Ταράξακο το φαρμακευτικό (Taraxacum officinalis) ή αγριοράδικο, πικραλίδα, αγριομάρουλο. Πολυετές αυτοφυές φυτό που φυτρώνει σε όλο τον κόσμο και φτάνει τα 25 εκατοστά ύψος. Αφθονεί στα ελληνικά ακαλλιέργητα χωράφια, στα άκρα των δρόμων και ξεπετιέται ανάμεσα από τις σχισμές των βράχων. Το συναντάμε σε ακαλλιέργητους τόπους και σε χωράφια σαν ζιζάνιο. Πολλαπλασιάζετε εύκολα από τους σπόρους του την άνοιξη. Τα φύλλα του είναι οδοντωτά, ανόμοια μεταξύ τους και μικρότερα από το κοινό ραδίκι Cichorium. Τα άνθη του ξεπετάγονται από μικρούς βλαστούς από τη βάση του φυτού είναι μικρά, οδοντωτά και έχουν χρυσαφένιο χρώμα. Τα αγριοράδικα μαζεύονται από τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη και τρώγονται ωμά σε σαλάτες ή βραστά, σκέτα ή με κρέας . Ακόμη τα φύλλα του μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε λαχανόπιτες μαζί με άλλα χόρτα. Ο ταράξακος είναι πλούσιος σε καροτινοειδή (βιολαξανθίνη), βιταμίνες συμπλέγματος Β, βιταμίνη C. Η περιεκτικότητα του σε βιταμίνη Α φαίνεται να είναι 4 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του κοινού μαρουλιού ενώ από ανόργανα στοιχεία περιέχει αρκετό κάλλιο. Φαίνεται πλέον από έρευνες πως εκτός από διουρητικό, αποτελεί και διεγερτικό της όρεξης. Ως ισχυρό διουρητικό και μειώνει την ποσότητα των υγρών μέσα στο σώμα, αλλά αντίθετα με τα άλλα διουρητικά που προκαλούν απώλεια καλίου, τα φύλλα του περιέχουν μεγάλες ποσότητες καλίου που τις παρέχουν στον οργανισμό. Επίσης λειτουργεί και σαν βοηθητικό σε δυσλειτουργίες του ήπατος και της χοληδόχου κύστης, σε προβλήματα δυσπεψίας, ιδιαίτερα στην πλήρη πέψη του λίπους. Η ρίζα και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για την πρόληψη αλλά και την καταπολέμηση της πέτρας στη χολή. Επιπλέον, είναι δυνατόν να βοηθήσει στην θεραπεία της ακμής και χρόνιων δερματίτιδων.

-Τσουκνίδα (Urtica dioica) ή αγκινίδα, κνίθα, τσούχνα. Ετήσιο φυτό που μπορεί να φτάσει πάνω από ένα μέτρο. Φυτρώνει με τα πρωτοβρόχια του Οκτωβρίου και διατηρείται τρυφερό ως τον Απρίλιο. Τη συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Συλλέγονται κυρίως οι τρυφερές κορυφές του φυτού κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών αλλά και των πρώτων μηνών της άνοιξης, πριν ανθίσει. Τα φρέσκα φύλλα της τρώγονται βραστά σαλάτα ή τσιγαριστά με άλλα μυρωδικά. Με τα φύλλα της και άλλα μυρωδικά φτιάχνονται καταπληκτικές τσουκνιδόπιτες.  Οι τσουκνίδες είναι ιδιαίτερα πλούσιες σε σίδηρο και μπορεί να βοηθήσει αρκετά άτομα ενάντια στην αναιμία. Ακόμη, είναι πλούσιες σε β-καροτένιο. Αρκετές επιδημιολογικές έρευνες σε όλο τον κόσμο συσχέτισαν την υψηλή διαιτητική πρόσληψη β-καροτένιου με πρόληψη από καρκίνους του πνεύμονα, μαστού, τραχήλου , δέρματος και στομάχου. H δράση του β-καροτένιου κατά του καρκίνου βασίζεται στην αντιοξειδωτική δράση του με το να μειώνει την λιπιδική υπεροξείδωση. Δέκα λεπτά βράσιμο είναι δυνατόν να εξουδετερώσει την δράση των ουσιών που προκαλούν ερεθισμό. Αν όμως κάποια στιγμή αγγίξετε τσουκνίδες με γυμνά χέρια, ένα άλλο χόρτο της ελληνικής φύσης μπορεί να σας βοηθήσει για την αντιμετώπιση του κνησμού και είναι τα φύλλα της μολόχας.

- Χηροβότανο (Helminthotheca echioides ή Picris echioides) ή μυρμηγκοβότανο, χοιρομουρίδα. Ετήσιο ή διετές φυτό που φτάνει τα 30-60 εκατοστά. Το συναντάμε σχεδόν παντού σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα. Τα φύλλα του είναι σκούρα πράσινα και χνουδωτά, καλυμμένα με τρίχες. Τα κατώτερα φύλλα του είναι οδοντωτά και τα ανώτερα επιφυή. Το επάνω μέρος των φύλλων είναι γεμάτα με λευκές φλύκταινες (φουσκίτσες). Οι χήρες λέγεται, του έχουν μεγαλύτερη αδυναμία, από αυτό και το όνομά του.Τα νεαρά φυτά του μαζεύονται από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Τρώγονται βραστά σκέτα με λαδολέμονο ή σε συνδυασμό με άλλα χόρτα. (Πηγή: σταχυολόγηση από http://www.bemary.com, http://www.ftiaxno.gr/2008/03/blog-post_17.html, http://peri-planomenos.blogspot.gr/2011/05/blog-post_10.html#axzz2QZBVcUab, http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/dd/2009/PsaroudakiEleutheria/attached-document-1287564316-698058-17512/PSAROUDAKI_2009.pdf ,. κείμενα Γ. Χαβαλές κ.ά).