- Οι Μέλισσες και τα νέα Αγροχημικά

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έλεγε κάποτε ότι ‘’αν οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει’’. Τα τελευταία πέντε χρόνια υπάρχει ένας αυξανόμενος ρυθμός θανάτων των μελισσών που έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους επιστήμονες.  Υπενθυμίζεται ότι το θέμα έχει αξιολογηθεί ως ιδιαίτερα σοβαρό, εξαιτίας του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν οι μέλισσες στη γονιμοποίηση των φυτών, κατά συνέπεια σε ολόκληρη τη διατροφική αλυσίδα. Οι πληθυσμοί των μελισσών στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Ασία έχουν πληγεί σε μεγάλο βαθμό. Κατά τις εξηγήσεις που έχουν δοθεί στο παγκόσμιο αυτό πρόβλημα ενδεχομένως είναι και η προσαρμογή τους στις νέες κλιματικές συνθήκες, αλλά ασφαλώς επηρεάζουν το χρόνο ζωής μιας μέλισσας και οι κατά καιρούς εμφανιζόμενες ασθένειές τους, τα χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα και τα τοξικά εντομοκτόνα. Σύμφωνα με σχετικές μελέτες, οι μέλισσες που τρέφονται με τη γύρη πολλών και διαφορετικών φυτών είναι σε καλύτερη υγεία από αυτές που τρέφονται με τη γύρη ενός και μόνο φυτού. Αλλά, εδώ παρεμβαίνουν και τα εντομοκτόνα. .......(Πατήστε κλικ ΕΔΩ).
Σε πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με τίτλο «Η εξαφάνιση των μελισσών και οι διάφορες απειλές για τα έντομα» επισημάνθηκαν με τα πιο μελανά χρώματα το μέλλον του ανθρώπου αν εξαφανιστούν οι μέλισσες. Οι μέλισσες, οι πεταλούδες, τα σκαθάρια και τα πουλιά προσφέρουν ετησίως στην ανθρώπινη οικονομία εργασία που αποτιμάται σε 153 δισ. ευρώ- το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 9,5% της συνολικής αξίας της εργασίας για την παραγωγή ανθρώπινης τροφής. Αυτό είναι ένα και μόνο δείγμα για να αντιληφθούμε όλοι ότι η εξαφάνιση των μελισσών δεν αποτελεί θέμα απλώς των μελισσοκόμων και των οικολόγων. Ανάμεσα στους πολλούς παράγοντες που φαίνεται να συντελούν στο πρόβλημα και οι οποίοι συνδέονται άμεσα με την ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον όπως είναι η αποψίλωση δασών, η εξασθένηση των ανθέων των φυτών και η μεγάλη εξάπλωση των παρασίτων, αναδύεται τα τελευταία χρόνια και ένας άλλος παράγοντας τα νεονικοτινοειδή αγροχημικά-φυτοφάρμακα. Πρόκειται για μια κατηγορία φυτοφαρμάκων (οι ουσίες αυτής της κατηγορίας είναι τα Acetamiprid, Clothianidin, Dinotefuran, Fipronil, Imidacloprid, Nitenpyram, Thiacloprid και Thiamethoxam.) που χρησιμοποιείται τις τελευταίες περίπου δύο δεκαετίες σε διαφορετικές χώρες του κόσμου. Στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται από το 1997, αλλά γνωρίζουν συνεχή εξάπλωση, καθώς ολοένα και περισσότερες καλλιέργειες τα εφαρμόζουν. Αυτή η κατηγορά των εντομοκτόνων, έχουν την ιδιότητα να κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη του φυτού. Η δράση τους είναι παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη, το οποίο δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα των εντόμων. Ψεκάζονται φυτά και δένδρα, αλλά και επενδύονται με αυτά τα φυτοφάρμακα σπόροι φυτών, ώστε από την αρχή ως το τέλος της ζωής του να είναι δυσπρόσβλητα από επιβλαβή έντομα. Ωστόσο, όπως δείχνουν όλο και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία, εκτός από τα βλαβερά έντομα-στόχους, τα φυτοφάρμακα αυτά δηλητηριάζουν και ωφέλιμα έντομα όπως οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες, οι βομβίνοι και οι πεταλούδες. Και αυτό γιατί αυτές οι νεονικοτινοειδείς ουσίες εντοπίζονται πλέον στο νέκταρ, στη γύρη αλλά και στον «ιδρώτα» των φυτών που παράγεται κατά τη διαπνοή τους. ΄Αρα σε όλους τους χυμούς τους οποίους συλλέγουν οι επικονιαστές. Εξάλλου, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι πολλά από αυτά τα ωφέλιμα έντομα, αποτελούν παράλληλα τροφή για τα πουλιά. Υυπάρχουν ήδη αναφορές για μεγάλη μείωση του πληθυσμού των άγριων πτηνών της Ευρώπης. Επίσης, φαίνεται ότι τα νεονικοτινοειδή προσβάλλουν και ασπόνδυλα ζώα που ζουν στα νερά και αποτελούν τροφή για τα ψάρια του γλυκού νερού ή και για τα πτηνά.

Μία από τις πρώτες επιστημονικές παρατηρήσεις που έκαναν παγκόσμια αίσθηση σχετικά με την αρνητική επίδραση αυτών των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων στην υγεία των μελισσών ήλθε από ένα διαπιστευμένο εργαστήριο των ΗΠΑ. Τα ίδια αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν και από άλλα σχετικά εργαστήρια (π.χ το Εθνικού Ινστιτούτου Αγρονομικής Ερευνας (ΙΝRΑ) της Γαλλίας, το ΕΘΙΑΓΕ της Ελλάδας κ.ά). Ουσιαστκά, ανακάλυψαν, ότι το Imidacloprid (νεονικοτινοειδές) κάνει τις μέλισσες πολύ πιο ευάλωτες σε μια ασθένεια, τη νοζεμίαση, η οποία προκαλείται από το μικροσπορίδιο Νosema (παράσιτος μύκητας)  που πλήττει το γαστρεντερικό τους σύστημα. Παράλληλα, ο συνδυασμός του νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου και του παθογόνου μικροσποριδίου Nosema αποδυνάμωνε σε τέτοιον βαθμό τον οργανισμό των μελισσών, ώστε αυτές πέθαιναν πρόωρα. Δηλαδή οι σχετικές έρευνες έδειξαν ότι ‘’ υπάρχει συνεργιστική δράση μεταξύ των εντομοκτόνων Imidacloprid καιΤhiacloprid και του παρασιτικού μύκητα  Νosema ceranea,  η οποία οδηγούσε σε αποδυνάμωση των μελισσών’’. Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει ακόμη αν τα φυτοφάρμακα αποδυναμώνουν τον οργανισμό των εντόμων με αποτέλεσμα να γίνονται πιο ευάλωτα στο Νosema ή αν το παράσιτο εξασθενεί τις μέλισσες οι οποίες πεθαίνουν ευκολότερα μετά την έκθεση στα φυτοφάρμακα. Εξάλλου, επισημαίνεται από πολλούς επιστήμονες ότι  τα πειράματα στο εργαστήριο αγνοούν παντελώς τις δευτερογενείς επιδράσεις από τις υποθανατηφόρες δόσεις που δεν σκοτώνουν το μελίσσι αλλά είτε προκαλούν προβλήματα μνήμης και μάθησης, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να αποπροσανατολίζονται και να μην επιστρέφουν στην κυψέλη τους, είτε δημιουργούν προβλήματα υποθερμίας και κακής διατροφής του γόνου των αναπτυσσόμενων μελισσών, είτε αποδυναμώνουν το αμυντικό σύστημα της μέλισσας κάνοντάς την εύκολη λεία σε οποιονδήποτε παθογόνο παράγοντα. Επίσης, προβλήματα παρατηρούνται και στους υποφαρυγγικούς αδένες των μελισσών. Πρόκειται για τους αδένες που η μέλισσα φέρει στο κεφάλι και που παράγουν το βασιλικό πολτό.

Στη χώρα μας,  τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται ως διάλυμα για ψεκασμό σε εσπεριδοειδή και πυρηνόκαρπα -ροδάκινα, κεράσια, βερίκοκα κ.ά, αλλά και στην καταπολέμηση του σκαθαριού των φοινικοειδών. Επίσης, χρησιμοποιούνται ως επικάλυμμα σπόρων στο βαμβάκι, σε σπόρους καλαμποκιού, ηλίανθου και ελαιοκράμβης. Σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια βαμβακιού, οι ‘’επενδεδυμένοι με νεονικοτινοειδή σπόροι φθάνουν ως και το 90% επί του συνόλου των σπόρων που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Βαμβακοκαλλιέργειες υπάρχουν κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα (τα ηνία κρατά ο Νομός Πέλλας) αλλά και στην Κεντρική Ελλάδα. Να και ένα απτό παράδειγμα για τα μελίσσια.  η πραγματικότητα. Οι μελισσοκόμοι στην Πέλλα μετέφεραν τα μελίσσια τους στα βαμβάκια ώστε να έχουν παραγωγή βαμβακόμελου- το βαμβακόμελο θεωρείται ένα πολύ καλό σε ποιότητα μέλι. Πίστευαν λοιπόν ότι θα έχουν καλή παραγωγή. Ωστόσο χρόνο με τον χρόνο έβλεπαν ότι τα μελίσσια τους να αποδυναμώνονται, να χάνονται μεγαλύτεροι πληθυσμοί μελισσών από το φυσιολογικό. Έτσι, άρχισε η αναζήτηση της αιτίας του φαινομένου που συσχετίζεται όπως φαίνεται με τα  χρησιμοποιούμενα νεονικοτινοειδή των βαμβακοκαλλιεργειών. Την ίδια περίοδο μικροσπορίδιο Νosema ceranae αποδεκατίζει τις μέλισσες. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα στα Χανιά, όπου τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφονται μεγάλες απώλειες μελισσιών που αποδίδονται σε αυτό τον παρασιτικό μύκητα σε συνδυασμό με τους ψεκασμούς των εσπεριδοειδών  με νεονικοτινοειδή.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση με οδηγία της (2010/21/ΕΕ) ζήτησε από τα κράτη-μέλη της να θεσπίσουν, μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2010, νομοθετικά μέτρα για την προστασία των μελισσών από τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται ως επικάλυμμα σπόρων. Το ελληνικό αρμόδιο υπουργείο δεν έλαβε κάποιο συγκεκριμένο μέτρο ως εκείνη την ημερομηνία, αλλά ανέφερε ότι ξεκινά ελέγχους σχετικά με την επίδραση των νεονικοτινοειδών.