Η μέχρι σήμερα διαχείριση των σκουπιδιών έχει παραμείνει ακόμα σε ξεπερασμένες πρακτικές που συνιστούν σοβαρή απειλή για τη Δημόσια Υγεία και το Περιβάλλον, ενώ αποτελούν σπάταλη οικονομική επιλογή, μέσα σε αναποτελεσματική οργάνωση της Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σε πολλές περιοχές τα αδιέξοδο με την τελική διάθεση των απορριμμάτων έχουν μεγιστοποιηθεί. Έτσι, καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες σκουπιδο-διαμαρτυριών σε κάποια περιοχή της Ελλάδας, οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών είναι εντονότατες, οι προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας δεν έχουν τελειωμό, όπως και οι καθυστερήσεις για την καλύτερη δυνατή λύση, ενώ οι μέχρι σήμερα όποιες επιλογές βάλλονται από τους ειδικούς ως άστοχες για την προστασία του περιβάλλοντος και οικονομικά δυσβάστακτες για τη χώρα μας. Μάλιστα, η αρμόδια ομάδα εργασίας του ΤΕΕ για τη διαχείριση των σκουπιδιών, επισημαίνει ότι ‘’ στην πορεία για την ορθολογική διαχείριση των σκουπιδιών θα μετριάζονταν οι πιο πάνω αντιδράσεις αν οι 130 ΧΥΤΑ που προτείνουν οι περιφερειακοί σχεδιασμοί, περιορίζονταν μόλις σε 7 ολοκληρωμένες εγκαταστάσεις διαχείρισης των απορριμμάτων με Αερόβια Μηχανική και Βιολογική Επεξεργασία’’. Η ίδια ομάδα, διερευνώντας τις νέες και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες για την επεξεργασία των στερεών αποβλήτων και που είναι συμβατές με τους στόχους του πρωτοκόλλου του Κιότο, καταλήγει ότι ‘’ η πλέον συμφέρουσα λύση για τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι η Αερόβια Μηχανική-Βιολογική Επεξεργασία, αφού είναι μία από τις φθηνότερες, η καταλληλότερη διαχειριστικά και περιβαλλοντικά προτιμότερη επεξεργασία’’. Και συνεχίζει ‘’ Τα πιο πάνω όμως προϋποθέτουν, προεπεξεργασία των οργανικών σκουπιδιών –ανάκτηση κομπόστ, σε συνδυασμό με την ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών, όπως είναι ο χαρτί, το πλαστικό, το γυαλί, τα μέταλλα και ενεργειακή αξιοποίηση υλικού που μπορεί να παράγεται από το χαρτί και το πλαστικό’’. Εξάλλου, από σχετικά κείμενα της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης Α.Ε.σταχυολογούμε τα πιο κάτω που είναι αποκαλυπτικά. ‘’Αν και οι φορείς της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης μιλάνε ακόμα για δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), τέτοιοι χώροι δεν επιτρέπονται πια από την ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία. Από τον Οκτώβριο του 2002, σύμφωνα με τους κανονισμούς του Ταμείου Συνοχής της Ε.Ε. -που χρηματοδοτεί τα περισσότερα έργα υποδομών στην Ελλάδα, για να χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκούς πόρους έργα ΧΥΤΑ, πρέπει να ικανοποιούνται μια σειρά προϋποθέσεις. Σημαντική είναι μεταξύ άλλων η προϋπόθεση που τίθεται ότι οι ΧΥΤΑ θα είναι μόνο για τα υπολείμματα των σκουπιδιών(Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων-ΧΥΤΥ) και όχι για όλο τον όγκο των σκουπιδιών. Επικίνδυνα απόβλητα που υπάρχουν ακόμα και στα οικιακά μας απορρίμματα δεν μπορούν να καταλήγουν σε χώρους ταφής για μη επικίνδυνα απορρίμματα. Οι Δήμοι που θα εξυπηρετούνται από τους χρηματοδοτούμενους από ευρωπαϊκούς πόρους χώρους ταφής απορριμμάτων, θα δέχονται μόνο προ-επεξεργασμένα απορρίμματα και τα συστήματα προ-επεξεργασίας (διαλογή, ανακύκλωση μη οργανικών υλικών), καθώς και το σύστημα συλλογής των ειδικών σκουπιδιών -π.χ. ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά, μπαταρίες, οχήματα, ελαστικά κλπ, για να μειωθεί ο όγκος και η επικινδυνότητα θα είναι σε λειτουργία στις περιοχές αυτές πριν την 31/12/2004’’.
Στις μέρες μας, έχουμε περισσότερα σκουπίδια, περισσότερα υλικά συσκευασίας στα άχρηστα, και ως συνέπεια των αλλαγών που συντελούνται στο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, αύξηση των ποσοστών συνθετικών υλικών που δεν υπήρχαν πριν. Επίσης, εκτιμώνται ότι οι ποσότητες πρώτων υλών που καταλήγουν στα σκουπίδια μας είναι τεράστιες, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά την εξαιρετικά σπάταλη συμπεριφοράς μας. Σήμερα έχουμε εντελώς διαφορετικά σκουπίδια, απ’ότι πριν από 10 και 5 χρόνια. Πάντως, αυτό που χαρακτηρίζει τη χώρα μας για την αντιμετώπιση του προβλήματος των σκουπιδιών, είναι οι χρονοβόρες διαδικασίες σε επίπεδο πολιτικής, σχεδιασμού και υποδομών για μια ορθολογική διαχείριση των στερεών απορριμμάτων, που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τη ραγδαία αύξηση τους σε ποσότητες και σε ποιοτικά χαρακτηριστικά στη σύσταση και σύνθεσή του. Για παράδειγμα τα χαρτιά, χαρτόνια, έντυπα, πλαστικά, γυαλί, μέταλλα, αποτελούν σήμερα το 30-40% των στερεών αποβλήτων μας, φτάνοντας και ξεπερνώντας, ίσως τους 1.300.000 τόνους το χρόνο. Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, η πραγματικότητα είναι ότι εδώ και 20 χρόνια δεν έχουμε, ως χώρα, οργανώσει τη μέγιστη μείωση των σκουπιδιών μας και δεν έχουμε ασχοληθεί σοβαρά με την ανακύκλωση και κομποστοποίηση των απορριμμάτων μας, για να ελαχιστοποιηθούν τα σοβαρά προβλήματα που ανακύπτουν, γιατί έχουμε παραμείνει ακλόνητοι σε μια λογική που αποφαίνεται ‘’όχι σε εμάς αλλά κάπου αλλού’’. Μα προς Θεού, όταν, κανένας, μα κανένας δεν δέχεται κοντά του, έστω και τα σκουπίδια του, η λύση δεν είναι κάπου αλλού. Η λύση είναι εδώ κοντά μας και ονομάζεται ελαχιστοποίηση των σκουπιδιών που παράγουμε και μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης.
Σε ολόκληρη τη χώρα, ακόμα λειτουργούν ή δεν έχουν πραγματικά αποκατασταθεί πάνω από 2.200 ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), ενώ οι σκουπιδοσωροί και τα μπάζα βρίσκονται παντού, σε αγροτικές και αστικές περιοχές, δίπλα στους δρόμους και στα ορεινά μονοπάτια, σε χειμάρρους και ρέματα, σε δάση και ξέφωτα, σε απομακρυσμένες και αθέατες περιοχές φυσικού κάλλους, σε παραλίες και σε ακτές, δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, έξω από τα μαγαζιά, τα σπίτια, στη γειτονιά μας. Σε πόσες άλλες περιοχές συνεχίζεται η ανεξέλεγκτη απόρριψη και καύση των σκουπιδιών. Τοξικές ουσίες –π.χ διοξίνες, περνάνε στην τροφική αλυσίδα και στο περιβάλλον θέτοντας σε κίνδυνο τη Δημόσια υγεία. Η πολεμική ατμόσφαιρα για τα σκουπίδια καλά κρατεί, ανά Νομαρχία, Δήμο και Κοινότητα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ανεύθυνη διαχείριση των απορριμμάτων από τους ΟΤΑ συναντούσε την ανοχή των κυβερνήσεων –πολιτικό κόστος γαρ, των πολιτών αλλά ακόμη και της δικαιοσύνης. Σήμερα εκτός από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σημαντικό ποσοστό ενεργών πολιτών, αλλά και η δικαιοσύνη φαίνεται να μην ανέχονται άλλο την ανευθυνότητα και τις εγκληματικές συμπεριφορές απέναντι στο περιβάλλον και την υγεία. Και πάλι έρχονται βαριά τα πρόστιμα από την Ε.Ε. εξαιτίας της απουσίας εφαρμογής ή και της κακής εφαρμογής των κοινοτικών οδηγιών και της εθνικής νομοθεσίας.
Ακόμα και σήμερα η κεντρική και τοπική διοίκηση επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους κυρίως στο να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων και να περιορίσουν την ανεξέλεγκτη διάθεση των σκουπιδιών στο περιβάλλον. Συνήθως, οι κάτοικοι αντιδρούν στη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στην περιοχή τους, ακόμα και για τα δικά τους σκουπίδια, προτείνοντας να πάνε κάπου αλλού. Ωστόσο, αν κάποιος χώρος ταφής δέχεται ανεπεξέργαστα απόβλητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να ζητήσει πίσω τη χρηματοδότηση που έχει δώσει για την κατασκευή του. Οι όροι που τίθενται από τις Περιφέρειες στην απόφαση έγκρισης για τη χρηματοδότηση ενός έργου κατασκευής Χώρων Ταφής Στερεών Αποβλήτων δεν είναι μόνο τυπικοί αλλά και ουσιαστικοί, όταν αναφέρονται σε χώρους που θα δέχονται μόνο υπολείμματα. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία (Οδηγία 31/99) και η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 προβλέπουν ότι στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής μη επικινδύνων αποβλήτων θα καταλήγουν υπολείμματα και όχι ανεπεξέργαστα στερεά απόβλητα, ενώ τίθενται ποσοτικοί στόχοι και χρονοδιάγραμμα για να μειωθούν τα οργανικά απόβλητα (αποφάγια και κλαδέματα) κατά 25%, 50% και 65% αντίστοιχα μέχρι το 2010, το 2013 και το 2020 (σε σχέση με το 1999), μετά την 3χρονη παράταση της επίτευξης των στόχων από την Ελλάδα. Η Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης μας υπενθυμίζει ότι η Ελλάδα έχει πλέον ένα σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση των απορριμμάτων, όπως είναι μεταξύ των άλλων: ο Νόμος 2939/3-8-2001 για εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντων και τα προεδρικά διατάγματα, τα Π. Δ. 116/5-3-2004 για Οχήματα μετά το Τέλος Κύκλου Ζωής, 82/2-3-2004 για χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια (απόβλητα λιπαντικά έλαια), 109/5-3-2004 για χρησιμοποιημένα ελαστικά, 115/5-3-2004 για μπαταρίες (ηλεκτρικές στήλες) και συσσωρευτές, 117/5-3-2004 για ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, αλλά και η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 για τα μέτρα και τους όρους υγειονομικής ταφής των στερεών αποβλήτων που ενσωματώνει μεταξύ των άλλων στο Εθνικό δίκαιο την Οδηγία 31/99 Ε.Ε., για την υγειονομική ταφή των στερεών αποβλήτων. Εξάλλου, από το 2003 και το 2004 τρέχουν πλέον οι υποχρεώσεις των εγκεκριμένων Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, των φορέων δηλαδή που έχουν την ευθύνη να πετύχουν τους στόχους της νομοθεσίας για τη μείωση, επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση κι ανακύκλωση των συσκευασιών, οχημάτων, ελαστικών, μπαταριών και συσσωρευτών, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών. ορυκτελαίων και συσκευασιών τους.
Η λύση για την ορθολογική διαχείριση των σκουπιδιών μας είναι εδώ κοντά μας και βασίζεται στην ευαισθητοποίησή μας σε ότι αφορά την ανακύκλωση, στην ελαχιστοποίηση των σκουπιδιών που παράγουμε και στη μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης των υλικών τους. Λανθασμένοι οικονομικά χειρισμοί και απαράδεκτες περιβαλλοντικά πρακτικές εκθέτουν ανεπανόρθωτα τον Εθνικό σχεδιασμό για την ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων. Και εξακολουθούμε να διαθέτουμε ως χώρα, χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ενώ οι καταγγελίες, οι προσφυγές και τα βαριά πρόστιμα καλά κρατούν.
* ΦΥΣΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ----- * ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ -
